تهديد به طرد اجتماعى و قطع پيوند گروهى- كه به طور زبانى ابراز مى‌شود- مرتبه ديگرى از كنترل اجتماعى است. اگر تهديد به طرد اجتماعى موجب ترك رفتار نابهنجار نشود، مرتبه بعدى كنترل اجتماعى، طرد اجتماعى است.

امام صادق عليه السلام فرمود: «اگر اطلاع يافتيد شخصى كار زشتى انجام داده است، به سوى او برويد و بگوييد اى فلانى! يا از ما كناره‌گيرى كن يا از اين عمل دست بردار. اگر خوددارى كرد، با او ارتباط داشته باشيد، و گرنه از او دورى گزينيد».[1]

در اين روايت، تهديد به طرد اجتماعى، عاملى دانسته شده كه عده‌اى را به ترك نابهنجارى‌ها وا مى‌دارد، ولى اين عامل كنترلى، بر همه كارگر نيست. طرد اجتماعى، عامل كنترلى ديگرى است كه به اعمال آن دستور داده شده است.

استاد مطهرى معتقد است علماى اسلام براى امر به معروف و نهى از منكر، درجات و همچنين اقسامى قايل شده‌اند. درجه اوّل اين است كه انسان بايد از منكرات حالت تنفر و انزجار داشته باشد؛ يعنى بايد ريشه تنفر از منكرات، در روح، قلب و ضميرش وجود داشته باشد. مرحله بعد، هجر و اعراض است؛ يعنى وقتى شما فرد يا افرادى را مى‌بينيد كه مرتكب منكراتى مى‌شوند، براى اين كار او را از كار زشتش بازداريد، از او اعراض و با او قطع رابطه مى‌كنيد. يكى از درجات و مراتب امر به معروف و نهى از منكر و در واقع يكى از اقسام تنبيه كه در چنين مواردى بايد اجرا شود، اين است كه شما به او سردى نشان دهيد، بى‌اعتنايى كنيد و آن صميميتى كه پيش‌تر به او نشان مى‌داديد، بعد از اين نشان ندهيد. اين خود تنبيه است. البته، رفتار انسان بايد در امر به معروف و نهى از منكر، منطبق با منطق باشد.

اين در موردى است كه آن شخص با شما چنان صميميتى داشته باشد كه اگر با او قطع رابطه كنيد، اين رفتار، در مورد او تنبيه تلقى شود؛ يعنى تحت يك زجر و شكنجه روحى قرار گيرد و اين عمل شما در جلوگيرى از كار بد او تأثير داشته باشد. مواردى هم هست كه كسى به عادت زشتى دچار شده و رابطه او با شما، از روى عادتى است كه از گذشته داشته است.

[1]. ر. ك: حُرّ عاملى، محمّد بن حسن، وسائل الشيعة، ص 145، روايت 21200.