اين كار با تغيير يك يا هر دو شناخت، به نحوى كه آنها را با هم سازگار گرداند، يا با افزودن شناخت‌هاى جديدى براى پر كردن فاصله ميان شناخت‌هاى اوّليه، انجام مى‌گيرد.[1]

2- 4. توجيه ناكافى و تغيير نگرش‌

همان طور كه در بحث پاسخ به نفوذ اجتماعى گفته شد، شخص ممكن است به ميل پاداش يا ترس از تنبيه با گروه هم‌رنگى و از گروه متابعت كند. ممكن است فردى بر اثر جذبه شخصى يا گروهى، خود را با او همانند و هم‌رنگ كند. ممكن است فردى بر اثر قبول يك تز، با گروه صاحب تز هم‌رنگ و همراه باشد؛ يعنى متقاعد شده و نگرشش با گروه، يكى است.

اگر كسى براى عملى پنج نوع متابعت از او سر بزند و پاداش مناسب و كافى دريافت نكند يا براى ترك عملى، تنبيه كافى نبيند، دچار ناهماهنگى شناختى مى‌گردد بايد كه آن را به نحوى حل كند. مثالى مى‌زنيم. كودكى را در نظر بگيريد كه در دبستان درس مى‌خواند، ولى از تمرين و انجام تكاليف درسى در خانه ناراضى است. ممكن است پدرش بگويد اگر همه تكاليف را كه مثلًا ده صفحه است، انجام دهى، ده تومان پاداش مى‌گيرى. اين دانش‌آموز از يك سو در درونش از انجام تكاليف بدش مى‌آيد، ولى چون انجام تكليف با پاداش كافى براى ايجاد متابعت همراه است، آنها را انجام مى‌دهد و هيچ‌گونه ناهماهنگى در نگرش او ايجاد نمى‌شود و در مرتبه بعد هم اگر پاداش در كار نباشد، مشق نمى‌نويسد.

اما اگر پدر براى انجام تكاليف يا به دست آوردن نمره بيست در آزمايش رياضى، فقط پنج ريال پيشنهاد كند- به شرط اين كه بر اثر محروميت زياد، پنج ريال براى كودك ارزش زيادى نداشته باشد- و كودك براى اين پاداش تكاليف را انجام دهد و نمره بيست را به دست آورد، چون اين عمل خلاف نگرش اوست و پاداشِ ارائه شده هم به تنهايى براى توجيه انجام عمل خلاف ميل او كافى نيست، كودك دچار ناهماهنگى شناختى مى‌شود. به اين صورت كه هر كس مى‌خواهد فكر و عملش صحيح باشد.

[1]. ر. ك: آرونسون، اليوت، روان‌شناسى اجتماعى، ص 133- 134.