اجتماعى شدن «فرآيند تأثير متقابل بين يك شخص و محيط اجتماعى او را مى‌سازد كه نتيجه آن، پذيرش مدل‌هاى رفتار اجتماعى در آن محيط و پيدايش نوعى انطباق متقابل ميان فرد و جامعه است. در معناى اخير، اجتماعى شدن، فرآيندى روانى- اجتماعى است كه بر پايه آن، شخصيت اساسى، تحت‌تأثير محيط و مخصوصاً نهادهاى تربيتى، دينى و خانوادگى تشكيل مى‌يابد».[1]

«مجموع وسايل و شيوه‌هايى است كه با استفاده از آنان، يك گروه يا يك واحد، اعضاى خود را به پذيرش رفتارها، هنجارها، قواعدى در سلوك و حتّى آداب و رسومى منطبق با آنچه گروه مطلوب تلقى مى‌كند، سوق مى‌دهد. كنترل اجتماعى يكى از اشكال فشار اجتماعى است و به دو وجه متفاوت صورت‌پذير است؛ يا از طريق اعمال اجبار اجتماعى يا از طريق اقناع.[2]

تعريفى كه پيش‌تر براى مفهوم فرآيند اجتماعى شدن نقل كرديم، اين بود كه «اجتماعى شدن، جريانى است كه به بركت آن، شخص در طول حيات خويش، تمامى عناصر اجتماعى- فرهنگى محيط خود را فرا مى‌گيرد و درونى مى‌سازد و با ساخت شخصيت خود، تحت‌تأثير تجارب و عوامل اجتماعى معنادار، يگانه مى‌سازد تا خود را با محيط اجتماعى كه بايد در آن زيست نمايد، تطبيق دهد».[3]

همان طور كه در اين تعريف‌ها مشاهده مى‌شود، زاويه ديد در آنها مختلف است. در تعريف فرآيند اجتماعى شدن، نگاه بر شخص متمركز است، در حالى كه در تعريف فرآيند كنترل اجتماعى، نگاه بر جامعه و گروه. به نظر ما، خط فاصل و مرز فرآيند جامعه‌پذيرى و مهار[4] اجتماعى، رفتار نابهنجاراست. همه اقدامات تربيتى، تشويقى و تنبيهىِ پيش از رفتار انحرافى، اجتماعى كردن، و همه اقداماتِ بعد از رفتار انحرافى، مهار وكنترل اجتماعى است.

[1]. ر. ك: بيرو، آلن، فرهنگ علوم اجتماعى، ص 363.

[2]. ر. ك: همان، ص 348.

[3]. ر. ك: روشه، گى، كنش اجتماعى، مقدمه‌اى بر جامعه‌شناسى عمومى، ص 148.

[4].

LORTNOC. 1