است كه با يكى از دو شرط جهان غرب نيز موافق است:

الف) آزادى تا آن جا محترم است كه موجب سلب آزادى از ديگران نباشد، در اين شرط همه خردمندان جهان موافق هستند.

ب) آزادى تا آن جا محترم است كه به سعادت فرد لطمه اى وارد نسازد. روى اين شرط است كه پيامبران آسمانى افراد را از پرستش بت و نوشيدن شراب و بازى با آلات قمار باز داشته اند و هر چه هم افراد فرياد زدند كه ما آزاديم، به شما چه! ما مى خواهيم بدبخت باشيم! آنان گوش ندادند.

لفظ آزادى مقدس و شورانگيز است، ولى آزادى مطلق و بدون قيد و شرط، مايه بدبختى جامعه و فرد است، بلكه هر نوع آزادى بايد در چهارچوبه اين دو شرط، مجاز شمرده شود.

آن چه ما را فريب مى دهد همين كلمه آزادى است، ولى بايد حساب كرد كه هر نوع آزادى ـ ولو به ضرر ديگران باشد ـ خوب است و موافقت با آن لازم است يا اين كه همين آزادى بايد در چهارچوبه مصالح خود فرد قرار گيرد.

فرض كنيد: بيمارى واگيردارى مثل «آبله» در نقطه اى بروز مى كند. سازمان بهداشت آن نقطه، گروهى را به اطراف آن محل اعزام مى نمايد كه مردم آن جا را بر ضد اين بيمارى مايه كوبى كنند و براى روشن كردن اذهان مردم، از روزنامه و مجله و راديو و تلويزيون و بلندگوهاى سيار استفاده مى نمايند، ولى گاهى در ميان مردم، افرادى پيدا مى شوند كه بر اثر نادانى از تزريق واكسن امتناع مىورزند در اين صورت، گروه هاى اعزمى در پرتو قدرت انتظامى به زور آنان را بر ضدّ اين بيمارى مايه كوبى مى كنند، آيا كسى چنين روشى را درباره چنين افرادى بر خلاف عدل و انصاف، حريت و آزادى مى پندارد، يا همه، آن را يك نوع خدمت به بهداشت آنان و جامعه مى دانند؟