سابق اوست كه در فصل قبل به روشنى آن را پاسخ گفتيم اينك براى توضيح بيشتر اطلاقات قضا و قدر را به صورت موجز بيان مى كنيم هر چند برخى از اين موارد از محل بحث ما بيرون است.

1. سرنوشت، سنن و قوانين كلى

گاهى قضا و قدر در معنى قوانين و سنن كلى آفرينش به كار مى رود، سننى كه همگى تقديرهاى خداست، اگر بيمارى به پزشك مراجعه كند و دارو بخورد سنت الهى اين است كه او سلامتى خود را باز يابد، ولى آن كس كه از اين سنت سرباز زند بايد رنجور و دردمند بماند تا چه پيش بيايد.

قضا و قدر به اين معنى در كلام نخستين پيشواى شيعه به كار رفته است، امير مؤمنان از زير ديوار خراب كه مشرف به افتادن بود، فرار كرد وقتى افراد نادان به او گفتند كه از قضا و قدر فرار مى كنيد؟! پاسخ فرمود: «أفر من قضاء اللّه إلى قدر اللّه»[1]: يعنى از تقديرى به تقدير ديگر و از سرنوشتى به سرنوشت ديگر پناه مى برم زيرا هر دو، سنت الهى است اگر زير ديوار كه در حال فرو ريزى است بنشينم سنت الهى اين است فرو ريزد و من كشته شوم، و اگر فرار كنم، سالم بمانم، و هر دو، سرنوشت و تقدير خداست.

قضا و قدر به اين معنى هرگز با عدل الهى منافات ندارد، زيرا گزينش هر يك از اين سنت ها در اختيار انسان است، و قرآن در يكى از آيات به چنين سنت ها اشاره فرمود:

(وَلَوْ أَنَّ أَهْل القُرى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكات مِنَالسَّماءِوَالأَرْضِ وَلكِنْ كَذَّبُوا فَأَخْذناهُمْ بِما كانُوا يَكْذِبُونَ) .[2]