بنابراين ماهيت لذت از مقوله ادراك است و واقعيت آن به دو چيز بستگى دارد: يكى ادراك شونده و ديگرى قواى ادراك كننده.

2. برترى لذت هاى عقلانى بر لذت هاى حسى

اكنون كه با ماهيت و واقعيت لذت و لذت هاى عقلانى آشنا شديم يادآور مى شويم از نظر حكيمان لذت هاى عقلانى برتر از لذت هاى حسى است به گونه اى كه قابل مقايسه با آن نمى باشد و ملاك برترى آن دو چيز است:

1. برترى ادراك كننده.

2. برترى ادراك شونده.

صدرالمتألهين در اين باره مى گويد:«ادراك هستى كه مايه لذت و سرور است، متفاوت مى باشد گاهى ادراك حسى است و گاهى عقلانى بنابراين لذتها وسعادتهايى كه در پرتو ادراكات به دست مى آيد نيز متفاوت خواهند بود». و نيز مى گويد:«ادراكات عقلانى مربوط به قواى غير مادى، و ادراكات حسى، فعل قواى مادى است و از آنجا كه هستى مجرد بر هستى مادى برترى دارد بنابراين ادراكات عقلانى نيز بر ادراكات حسى برترى خواهد داشت و از آنجا كه كامل ترين هستى ها،واجب الوجود است كامل ترين سعادت و لذت نيز در ادراك وجود خدا به دست مى آيد. اين لذت همانند لذت و بهجت خداوند به واسطه (ادراك) ذات خود مى باشد و نظير لذاتى است كه براى فرشتگان و مقربان درگاه الهى به واسطه ادراك ذات خود و نيز ادراك مبدأ آفرينش حاصل مى گردد، وبديهى است كه يك چنين لذت و بهجتى به هيچ وجه قابل مقايسه با لذايذ حسى كه از طريق قواى شهوانى و مانند آن حاصل مى شود، نيست».