پاسخ

تحقق عناوينى«عقبى» و«اخرى» و مغايرت حيات اخروى با زندگى دنيوى در گرو اين نيست كه معاد جسمانى از حالت عنصرى و مادى بيرون آيد، بلكه كافى است كه دنيا را خانه عمل و سعى و كوشش بدانيم و سراى ديگر را سراى چيدن ثمره عمل و تلاش.

امير مؤمنان (عليه السلام) درباره تفاوت اين دو جهان چنين مى فرمايد:

«وَأَنَّ الْيَوْمَ عَمَلٌ وَلا حِسابَ وَغَداً حِسابٌ وَلا عَمَلَ».[1]

«امروز (دنيا) جهان كار و كوشش است نه جهان محاسبه و فردا (سراى ديگر) زمان محاسبه است نه هنگام كار و كوشش».

اين كه به اين جهان در لسان وحى«نشأه اولى» و به جهان ديگر«نشأه اُخرى» گفته شده است، نكته آن اين است كه آن جهان از هر نظر متكامل تر از جهان كنونى است، و نفس در عين تعلق به بدن، مى تواند افقهاى تازه ونوى را مشاهده كند، و به مراحل بالاترى گام نهد كه طى آن در اين جهان امكان پذير نبود و نكته آن اين است كه تعلّق نفس به بدن در اين جهان تعلق تدبيرى است و به خاطر تعلق و توجه منوط به نفس به بدن، نمى تواند به مراحل بالاترى نايل آيد ولى تعلق آن به بدن در سراى ديگر مورد چشيدن ثواب و عذاب است وجنبه تدبيرى آن بسيار ضعيف وكم فروغ است، از اين جهت قلمرو اودر آن گسترده تر بوده و بر ادراكات كمالات بيشتر تواناتر خواهد بود.

و در هر حال دو نوع حيات و زندگى و دو نوع منزل و موطن است، هر چند ميان اين دو، مشتركات فراوانى نيز وجود دارد و تحقق آن دو وصف (اولى و اخرى) در گرو اين نيست كه يكى را مادى و ديگرى را غير مادى بدانيم.