تفسير آيات

در بحث پيش با تحليل اشكالات سه گانه معاد جسمانى آشنا شديم در اين جا اشكالات ديگرى نيز مرحوم صدرالمتألهين مطرح كرده كه به تحليل آنها مى پردازيم:

قبلاً يادآور مى شويم كه صدرالمتألهين بر معاد جسمانى اصرار مىورزد لكن معتقد است كه آن به صورت بدن مثالى تحقق مى پذيرد نه به صورت بدن عنصرى، و به ديگر سخن معاد جسمانى بر پايه ملاك دوم (درك لذتهاى حسى) مورد پذيرش ايشان است(همان گونه كه مورد پذيرش متكلمان هم باشد) ولى وى معتقد است كه درك اين نوع لذتها يا آلام با بدن مثالى صورت مى پذيرد نه با بدن عنصرى، بنابراين اختلاف نظر وى با متكلمان در مسأله معاد جسمانى در مورد ملاك نخست (متعلق دوباره نفس به بدن عنصرى) است. و اينك نقل و بررسى اشكالات وى بر نظريه متكلمان:

1. معاد جسمانى بازگشت به دنيا است

تفسير معاد جسمانى به گونه اى كه متكلمان مى گويند (اجزاى پراكنده بدن جمع و انسان به صورت پيشين در مى آيد آنگاه نفس به آن تعلق مى گيرد) در حقيقت بازگشت به دنيا است، نه آخرت، در حالى كه در كلمات وحى از سراى ديگر به«دار عقبى» و«نشأه اخرى» تعبير آورده شده است و اين حاكى از آن است كه معاد جسمانى بايد به شكل ديگرى غير از آنچه متكلمان پنداشته اند باشد كه در آن عناوين ياد شده تحقق يابد و زندگى به گونه اى غير از حيات دنيوى باشد.[1]