فرض كنيد قهرمانى مى خواهد به قلّه كوهى صعود كند، در اين مورد افكار گوناگونى به او روى مى آورد و او آنها را يكى پس از ديگرى، كنار ميزند و صعود به كوه را با خواسته هاى درونى خود ملايم مى يابد، آن گاه پس از تهيه لوازم انجام كار، در خود نوعى تجزّم و قاطعيت مى يابد كه به دنبالش حركت آغاز مى شود، اين حالت همان اراده است كه از آن مى توان با الفاظ مختلف تعبير كرد.

روى اين تحليل، واقعيت اراده عكس العمل يك رشته تصورات و تصديقات درونى است و انسان در سايه اراده، از نقص به كمال و از فقدان به وجدان مى رسد، و تدريجى و نوظهورى آن در صورتى تجلى بيشترى مى كند كه مراد نيز امر تدريجى باشد.

اراده، رمز اختيار است

درباره اختيارى و اضطرارى بودن خود اراده، بحثهايى انجام گرفته كه از قلمرو بحث ما بيرون است; چيزى كه لازم است بدانيم اين است كه فاعل فاقد اراده، فاقد اختيار نيز مى باشد. از اين جهت مى گوييم مريد بودن رمز مختار بودن است.

و به عبارت ديگر: يك فاعل مى تواند به صورتهاى مختلف كار انجام دهد.

1. از فعل خود آگاه نباشد.

2. از فعل خود آگاه باشد، امّا فاقد اراده باشد.

3. از فعل خود آگاه باشد و از روى اراده انجام دهد، ولى عامل خارجى او را بر چنين اراده اى ملزم سازد. مثل اين كه انسان از طريق تهديد، كارى را صورت دهد.