3. ذات بسيط و اسماى متعدد

از مسائلى كه در باب اسماء و صفات نظر حكيمان الهى و متكلمان را به خود جلب كرده است، مسئله ناهماهنگى بساطت ذات با تعدد صفات و اسماى او است، از طرفى دلايل عقلى ما را به بساطت ذات خدا رهبرى نموده و ثابت كرده است كه كثرت به وجود او راه ندارد و از طرف ديگر، براهين عقلى به تعدد اسما و صفات او گواهى داده و براى او كمالات مختلفى را ثابت مى كنند. در اين صورت چگونه مى توان ميان اين دو مسئله جمع كرد.

و به ديگر سخن: ما معتقديم خدا بر همه چيز قادر، و از همه چيز آگاه، زنده و حكيم و بينا و شنوا است; زيرا بدون اين صفات، موجود كاملى نخواهد بود; در اين صورت با داشتن چنين صفات متعدد كه هر يك از كمالى حاكى است، چگونه ذات او بسيط است.

اين جا است كه محقّقان با بيان روشن اين ناهماهنگى بدوى را برطرف كرده و به اصطلاح ميان اين دو اصل، هماهنگى ايجاد كرده اند.

البته اين مشكل مربوط به صفات ثبوتى است، نه صفات سلبى; صفات ثبوتى است كه هر وصفى، از كمال ويژه اى حكايت مى كند، در حالى كه صفات سلبى مانند نفى جسم و عرض بودن، مايه كثرت نيست، زيرا بازگشت آنها به فقدان اين نقايص است و سلب دهها نقص از حقيقت واحد مايه كثرت نمى باشد.