اهل حديث و گروه حنابله به خاطر دورى از بحثهاى عقلى، در پرتگاه تجسّم و تشبيه قرار گرفته اند و هر نوع قبيحى را ـ براى حفظ توحيد در خالقيت ـ به او نسبت مى دهند. امروز مكتب سَلَفى شعار گروهى است كه مى خواهند از مسائل عقلى و فكرى دورى جسته و بحث در معارف را تعطيل نمايند.

خلاصه سخن اين كه: بررسى مسائل كلامى و دقت در ريشه هاى اختلاف، اين مسئله را روشن مى سازد كه غالباً ريشه اختلافها، مربوط به تبيين اسماء و صفات و افعال خداست و اختلاف در اين مسئله،مكتبهاى كلامى مختلفى را پديد آورده است.

انسان و الگو پذيرى از محسوسات

انسان در چهار چوب ماده و ماديات به سر مى برد و مرزهاى زمان و مكان او را احاطه كرده، از اين جهت مى خواهد همه چيز را در قالب محسوسات ببيند، و براى او تصور وجودى كه از جسمانيّت و جهت و امكان و زمان وكمّوكيف پيراسته است، در ابتدا كار مشكلى است; از اين جهت برخى از خداپرستان گرفتار تشبيه شده اند و اصل الگو پذيرى از محسوسات چيزى است كه انسان با آن خو گرفته و در ذهن او نقش بسته است و در سايه استحكام اين اصل فرقه هايى پديد آمده كه به صورت فشرده به آنان اشاره مى كنيم.

1. مشبّهه

انسانهاى مأنوس با محسوسات، عقايد خود را درباره خدا بر اين اصل بنا نهاده و كاملاً خدا را يك موجود محسوس و مجسم مى دانند، و او را به صورت انسانى تصور مى نمايند كه داراى پوست، گوشت، خون و استخوانى است و اعضايى شبيه انسان دارد و در حقيقت خداى آنها خداى انسانوار