5. (...فَلَمّا زاغُوا أَزاغَ اللّهُ قُلُوبَهُمْ وَ اللّهُ لا يَهْدى القَومَ الفاسِقينَ). (صف/5)

«آنگاه كه منحرف گرديدند خدا نيز دلهاى آنان را، منحرف ساخت خدا گروه فاسق را هدايت نمى كند».

مقصود از هدايت نكردن و يا گمراه ساختن خدا، همان محروميت از هدايت خصوصى، و عنايات خاص الهى است، وعلت محروميت آنان، به خاطر يك رشته موانعى، مانند ظلم، و فسق، كفر و يا انحراف عملى است كه از نزول رحمت جلوگيرى مى كند و اگر اين موانع نبود، و يا آن را مرتفع مى كردند، بسان گروه نخست، از لطف الهى محروم نمى شدند.

با آشنايى با اقسام هدايتها، مشكل جبر خود به خود حل مى گردد، زيرا آنچه كه ملاك جبر است، همان دو هدايت نخست است كه خوشبختانه جنبه عمومى دارد، و امّا هدايت خصوصى، اگر چه گسترده نيست ولى علت محروميت، خود انسان است كه مقدمات آن را فراهم نمى سازد.

اگر قرآن مى فرمايد: هركس را بخواهد گمراه و هركس را بخواهد هدايت مى كند، مقصود هدايت سوم است، و خواست الهى بى ملاك نيست،و تحصيل آن براى بندگان كار آسان است، اين بندگان صالح و ناصالح خداهستند كه مقدمات يكى را فراهم مى سازند.

آخرين سؤال

آياتى گواهى مى دهند كه اگر خدا مى خواست همه مردم بدون استثنا ايمان مى آوردند، ولى مشيت او بر چنين هدايت همگانى تعلق نگرفته است مانند:

(وَلَو شاءَ رَبُّكَ لآمَنَ مَنْ فِى الأَرض كُلُّهُمْ جَميعاً...).(يونس/99)