بوده است. وپس از تفسير روايى، عنايت بيشتر، تفسير «غريب» قرآن بوده است و در اين قرون شاهد كتاب هاى فراوانى در غريب قرآن مى باشيم.[1]

تحول در نگارش تفسير از اواخر قرن چهارم

از اواخر قرن چهارم، در نگارش تفسير تحولى پديد آمد، كه مولود نياز روز بود و نخستين تفسير از اين مقوله كه در دست داريم تفسير «حقائق التأويل» سيد رضى است.

1. سيّد رضى (359 ـ 406) نخستين فردى است كه اين تحول را پديد آورد و بانگاشتن «حقائق التأويل فى متشابه التنزيل»[2] انديشمندان شيعه را با تفسير بس نوى روبرو ساخت، نسابه عمرى در كتاب «المجدى» تفسير او را ياد كرده و مى گويد تفسير از نظر حجم به اندازه تفسير ابو جعفر طبرى است. نگارنده مى گويد متأسفانه از اين تفسير فقط يك جلد (جزء پنجم) در دست است از اجزاء ديگر آن، خبرى نيست.

2. شيخ مفيد شيخ شيعه (336 ـ 413) با نگارش كتابهايى پيرامون تفسير، بر اين نوآورى تأكيد كرد و فهرست كتب تفسيرى شيخ مفيد را شاگرد وى نجاشى در تفسير خود آورده است.[3]

3. سيد مرتضى، با نگارش كتاب «الدرر و الغرر» كه بخش عظيمى از اين كتاب مربوط به تفاسير آيات مربوط به معارف است به اين شيوه جلاء بيشترى بخشيد.