را مى كند و پاسخ مى شنود«كلاّ» هرگز! البته عذابى را كه مشاهده مى كند، عذاب برزخى است نه عذاب اخروى. بنابراين در ادامه آيه مى فرمايد: ((وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ)).

آيات فوق و آياتى از اين دست، حكايت از وجود حيات و زندگىِ پس از مرگ و انتقال به سراى ديگر دارد. و اگر سخن از«مرگ» مى رود، به لحاظ پايان يافتن زندگى دنيوى و پوسيدن بدن مادى اوست، ولى روح و نفس او به شكلى ديگر باقى است و براساس استحقاق خود، متنعّم يا معذّب خواهد بود.

ارتباط زندگى دنيوى و برزخى:

ممكن است اين اشكال مطرح شود كه; آيات گذشته، بيانگر حيات برزخى شهدا و اوليا و حتى كافران است، اما دليلى بر وجود ارتباط بين اين دو زندگى و شنوا بودن آنان نسبت به سخنان ما وجود ندارد. بحث كنونى ما در اين باره است.

در پاسخ بايد گفت; قرآن كريم در آيات ديگرى ارتباط بين حيات دنيوىو برزخى را بيان مى كند و از ديدن و شنيدن افعال و سخنان ما توسط اموات خبر مى دهد و اينكه ارتباط آنها به طور كامل با زندگى دنيايى قطع نشده است. به عنوان نمونه:

1. ((فَاَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَاَصْبَحُوا فِى دارِهِمْ جاثِمِينَ )*( فَتَولّّى)