ما و استاد دانشكده كارگرى پاريس

تئوريسين ديگر ماركسيسم، ژرژپوليستر، نيز با يك رشته مثالها كوشيده است كه اجتماع ضدين را ثابت كند، مثالهاى سست و واهى يى كه انسان از طرح آنها خجالت مى كشد، مانند:

1. دانش و جهل از نظر متافيزيك با هم مخالف بوده و هر يك ناقض ديگرى است. جاهل، دانشمند نخواهد بود، و دانا نادان نيست، ولى مطالعه نشان داده است كه اين دو عامل به اين شدت با هم مخالف نيستند، زيرا در آغاز امر، جهل حكمفرفا بوده و سپس علم فرا رسيده است، معنى جهل به علم تبديل شده است. هيچ جهلى خالى از علم وجود ندارد، و به اصطلاح جهالت مطلق و صد در صد نداريم، پس هر چيزى با ضد خود همراه است.

از آن سوى، به گفته لنين، علم كامل نيز وجود ندارد، و هر دانشى در قسمتى به جهل آميخته است.[1]

نقد

بى پايگى اين نوع استدلالها نيز كاملاً روشن است. اگر كسى از يك جريان، ديروز آگاه نبوده ولى امروز آگاه باشد، يك چنين جهل و علمى كه ناشى از اختلاف در زمان است از قبيل اجتماع ضدين يا نقيضين نيست، زيرا چنانكه قبلاً گفتيم يكى ازشرايط تحقق تناقض ممنوع، اتحاد نقيضين در زمان است.

گذشته از اين هيچ گاه جهلى به علمى تبديل نمى شود. جهل يك امر