به بيانى روشنتر: در مورد نهالى كه درخت تنومند مى گردد. جوانى كه پير مى شود، سيب كالى كه مى رسد، وامثال آن، لزوماً بايستى يكى از سه راه را برگزيد:

1. در اين گونه موارد، مطلقاً وجود هر نوع تحول و دگرگونى را منكر شد! بديهى است كه اين نوع برخورد با مسئله، مورد رد و انكار تمام انسانهاى واقع بين وحقيقت گرا خواهد بود.

2. بگوييم نه تنها صفات و ظواهر آنها دگرگون شده، بلكه حركت و تحول در ذات خود شىء راه يافته است در اين صورت نيز بايد ارتباط درخت تنومند وفرد كهنسال و سيب پخته را با گذشته آنها قطع كنيم، و چنين انگاريم كه، پيرمرد از نو متولد شده و درخت تنومند امروز به وجود آمده است!

اين مطالب، علاوه بر اينكه خلاف حس ووجدان است، ملازم با انكار حركت است، زيرا در اين صورت چيزى به چيزى تبديل نشده بلكه موجود كاملاً بى سابقه اى پاى در عرصه وجود نهاده است.

3. گفته شود ذات و گوهر اين اشيا محفوظ مانده و دگرگونى در صفات آنها رخ داده است، رابط ميان گذشته و آينده نيز خود شىء متحرك است. اين بيان ملازم با اثبات حركت جوهر در قسمت اعراض، و انكار حركت جوهر در خود جوهر است.

بر اين اساس، گروهى حركت در جوهر، و اينكه جوهر در زمينه و جهت گوهر خود، دگرگون گردد را محال شمرده اند و تنها به همان حركت در صفات چهارگانه اكتفا ورزيده اند.

آنچه گفتيم عصاره دليل برخى از فلاسفه اسلامى (در رأسشان، بوعلى سينا) در انكار حركت در جوهر بود، كه به اعتبار اين مطلب كه در حركت،