در تمام اين موارد دو ركن حركت را هرگز نبايد فراموش كرد:

1. متحرك يا موضوع حركت، وآن همان جسم است كه در عين حفظ تمام شخصيت آن، پيوسته صفات وى دگرگون مى گردد.

2. مقوله يا بستر وجهتى كه جسم در آن جهت به تكامل ظاهرى خود مى پردازد. گويى كيف وكم يا مكان ووضع، بسترى است كه جسم روى آنها حركت مى كند، يا راهرويى كه از آنجا مى گذرد، وبالأخره جامه اى كه پيوسته آنها را بر تن مى كند.

سيبى را كه سرخ مى گردد، آبى را كه گرم مى شود، و نهالى را كه به صورت درخت تنومند در مى آيد، در نظر بگيريد، در همه اين موارد، متحرك يا موضوع حركت، سيب وآب و نهال است، وجهتى نيز كه جسم در آن جهت رو به تكامل مى رود، كيف وكم آن جسم را تشكيل مى دهد.

بنابراين در حركت، موضوع(كه همان شىء متحرك است) بايد با حفظ شخصيت خود، در يكى از جهات ظاهرى خويش، به سوى كمال حركت كند، و در حقيقت، جوهر شىء از نظر عرض تحول پذيرد.و به اصطلاح ، در جريان حركت اشيا، جوهر و خود ذات آنها عرض نمى شود، بلكه صفات آنها دگرگون گرديده و جسم و جوهر، نقش رابط ميان صفات گذشته و آينده را ايفا مى كند. لذاست كه مى گوييم، اين سيب، همان سيب سفيد است كه اكنون سرخ شده است، يعنى ذات آن محفوظ مانده، ولى چهره آن دگرگون است.

16. مقصود از حركت در جوهر چيست؟

كاشف حركت جوهرى، فيلسوف بزرگ اسلامى صدراى شيرازى است