ناصحيح او از توحيد در خالقيت است و اگر او اين اصل را صحيح تفسير مى كرد، در چنين گردابى فرو نمى رفت.

در اينجا، شيخ اشعرى و احيانا افرادى پيش از او، به اين اشكال متوجه شده و براى دفاع از خود، نظريه اى به نام «نظريه كسب» را مطرح كرده اند و مى گويند: خدا خالق افعال ماست و بندگان خدا كاسب آن هستند. و به ديگر سخن، خلقت از خداست و كسب از بندگان خدا، و پاداش و كيفر و مسئوليت، زائيده «كاسب» بودن انسان است، نه خالق بودن خدا.

شيخ اشعرى، در تفسير حقيقت كسب، چنين مى گويد: ما وجداناً دو نوع حركت مشاهده مى كنيم:

يكى حركت اضطرارى وديگرى حركت اكتسابى.

چون در حركت دوم، قدرت انسان نقشى دارد، پس قهراً انسان كاسب است، و حقيقت كسب اين است كه شيء از انسان، در پرتو قدرت حادث، پديد مى آيد[1].

عبارت شيخ، كاملا دو پهلوست و روشن نيست كه مقصود از تأثير قوّه محدثه چيست؟ زيرا اگر اين قدرت محدثه، نقشى در فعل او دارد، پس نمى توان فعل او را در بست از آن خدا و فقط مخلوق او دانست و بس، زيرا در حالى كه قدرت قديم، در آفرينندگى نقشى دارد، قدرت حادث نيز بى نقش نيست، پس چه بهتر، فعل را مخلوق دو قدرت بدانيم، در اين صورت، اصل«توحيد در خالقيت»، مطابق تفسير اشعرى، آسيب مى بيند و اگر اين قدرت جديد، نقشى در آفرينندگى ندارد، در اين صورت، چرا بايد مسؤوليت آن را به دوش بكشد؟