مى انديشند، آنست كه ظهور تصورى را از ظهور تصديقى، وظهور إفرادى را از ظهور جملى جدا نساخته وآنها را به هم مخلوط كردهاند.

آيات متشابه كه دستاويز مجسمه ومشبهه وقائلان به جهت وحركت در خدا قرار گرفته است، دو نوع ظهور دارد وپيروى از ظهور نخست، مايه گمراهى واساس كفر است،نه ظهور تصديقى كه همه عقلاى جهان،روى آن با هم گفتگو ميكنند.

اگر سران مكتبهاى مختلف، در «صفات خدا» قال وقيل را به كنار نهاده وبدون پيشداورى درباره اين آيات سخن مى گفتند وتفسير آيه را از آيه ديگر طلبيده، آنگاه درباره آنها داورى مى كردند، هرگز آنها را بر خلاف عقل نميپنداشتند ودر نتيجه، آنها را بى نياز از تأويل مى يافتند.

بنابر اين،انديشه تأويل، به يك معنى باطل وبه يك معنى صحيح است، هر چند تسميه قسم دوم،به تأويل،دور از اصطلاح است.براى نمونه يادآور ميشويم.

بسيارى از مجسمه ومشبهه و قائلان به جهت براى خدا، به آيه: ((إنَّ اللّهَ عَلَى العَرْشِ اسْتَوى)) كه در موارد متعددى در قرآن آمده است، استدلال كرده اند، همانگونه كه طرفداران تأويل، به خاطر اينكه ظاهر اين آيه، بر خلاف حكم خرد است، دست به تاويل زده اند، در حالى كه بايد گفت: «چون نديدند حقيقت ره افسانه زدند»، اين آيه نه بر تجسيم وتشبيه دلالت مى كند و نه بر اينكه خدا بر عرش خود قرار گرفته است، و نه نياز به تأويل اصطلاحى دارد، بلكه با دقت در مسائل ياد شده در زير، مى توان به مقصود آن دست يافت:

1ـ مقصود از عرش، در لغت عرب واصطلاح رائج چيست؟

2ـ مقصود از استواء چيست؟

3ـ اين آيه، در چه زمينه هايى در قرآن وارد شده است؟

با توجه به اين سه مطلب، مى توان مفاد اصلى آن را به دست آورد.

درباره مطلب نخست، يادآور مى شويم: عرش در لغت عرب به معنى سرير وتخت فرمانروا است كه برروى آن قرار مى گيرد وحكم مى كند، ولى به مرور زمان اين لفظ، كنايه از سلطه وسيطره گرديده است وهر موقع كلمه عرش وتخت ودر اصطلاح ما «تاج وتخت» گفته شود، مقصود، قدرت وسيطره است، واز كلمات رائج: «عرش المملكة»، «عرش القدرة» و «السلطه» است. در اين موارد، ممكن است كه اصلا «سريرى» در كار نباشد،ـ مع الوصف ـ اين الفاظ را از باب كنايه از