انگيزه هاى بازگشت از اعتزال

بازگشت اشعرى از مكتب اعتزال، يك پديده روانى است كه طبعا براى خود، علت وانگيزه اى لازم دارد، ولى برخى به جاى واقع بينى وانگشت گذاردن روى انگيزه واقعى بازگشت، به خيال پردازى دست زده، وعللى را براى آن يادآور شده اند، از آن جمله خوابهايى است كه شيخ ديده واو را از راه اعتزال بازداشته است.

اصولا كسانى كه دستشان به واقع نمى رسد، به خواب وخيال پناه مى برند، اينك به برخى از اين خواب ها، اشاره مى كنيم:

ابن عساكر، از احمد بن الحسين، نقل مى كند كه من از برخى از ياران شيخ شنيدم كه او آنگاه كه در كلام معتزله سر آمد روزگار شد، با استاد خود پيوسته مناظره مى كرد وپاسخ صحيحى نمى شنيد، در يكى از شب ها برخاست ودو ركعت نماز گزارد، واز خدا خواست كه او را به راه راست هدايت كند، آنگاه خوابيد[1] ودر عالم روءيا پيامبر را ديد واز وضع خود به او شكايت كرد ورسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) به او فرمود: بر تو لازم است كه از سنت من پيروى كنى، در اين حالت از خواب بيدار شد، ومسائل كلامى را بر قرآن واخبار عرضه كرد وآنها را كه مطابق قرآن وحديث بود گرفت وغير آنها را به دور ريخت[2].

نشانه روشن بر آنكه شيخ چنين خوابى را نديده، اين است كه وى كتابى درباره خوض در مسائل كلامى نوشته و در آن رساله به آيات قرآن استظهار كرده كه استدلال عقلى بر مسائل كلامى، مانعى ندارد. وبه عبارت روشن تر، عقل را يك