عقل، دور از هر نوع جنجال سياسى مطرح شود، ولى متأسفانه، مسئله در شرائط نامساعدى كه هرگز تفاهم و واقع بينى برآن حاكم نبوده، مطرح شده است. چگونه ميشود دو گروه مسلمان و اهل قبله در باره موضوعى نزاع كنند كه هر يك عقيد خود را ملاك توحيد، و عقيده مقابل را ملاك كفر بينديشد؟ مثلا احمد بن حنبل، بگويد، هر كس قرآن را مخلوق بداند كافر است، و معتزله، بگويند كه هر كس قرآن را قديم يا غير مخلوق بداند كافر است؟!

درست است كه در ميان مسلمانان، مسائل اختلافي وجود دارد، اما نه مسائلى كه ملاك توحيد و شرك مى باشد، اگر مسئله حدوث و قدم قرآن ،از نظر اهميت، در پايه اى قرار دارد كه اين دو گروه مى انديشند، بايد در اين مورد، نصى در كتاب و سنت وجود داشته باشد، در حالى كه طرفين اعتراف دارند كه نص صريحى در اين مورد در كتاب وسنت نيست، و اگر هم هست، كاملا نظرى و اجتهادى است، در حالى كه مسائل مربوط به شرك و توحيد بايد به گونه اى در مدارك دينى مطرح شود كه براى همه طبقات، مفهوم باشد.

2 ـ همان طورى كه ياد آور شديم، در آغاز كار، اهل حديث از توصيف كلام خدا (قرآن) به «قديم» بودن خود دارى مى كردند و به «غير مخلوق بودن» اكتفا ميورزيدند، اما مرور زمان وصف «قديم» را نيز به آن داد.

ولى وجدان هيچ خدا پرستى راضى نمى شود كه موجودى جز خدا را قديم يا غير مخلوق توصيف كند، زيرا اين دو، از صفات پروردگار جهان است و اگر هم متكلم ماهرى قرآن را به گونه اى قديم بينديشد كه با توحيد خدا مخالف نباشد، چنين چيزى، نمى تواند ملاك اعتقاد براى همگان باشد، زيرا نوع مردم اين دو را با هم منافى و ناهماهنگ تصور مى كنند و مى گويند: چگونه مى توان گفت، جز خدا قديمى نيست و در عين حال قرآن قديم باشد؟