برگشت و در اظهار عقائد خود آزاد شدند و احمد بن حنبل كه مطرود دستگاه خلافت بود، امام اهل حديث شد. اگر معتزله در دوران خلافت سه خليفه پيشين عزت و قدرت پيدا كردند و بر خلاف مكتب خود (آزادى در انديشه و عقيده)، اهل حديث را به پذيرفتن عقيده خود(حدوث كلام خدا) واداشتند، پس از روى كار آمدن متوكل، روزگار سياهى پيدا كردند و سالها مطرود دستگاه خلافت و همواره منزويبودند.

نخستين كسى كه قرآن را قديم اعلام كرد

براى اولين بار در ميان مسلمانان، عبد اللّه بن كلاب، متوفاى 223 هـ، آشكارا گفت كه قرآن قديم است، در حالى كه گروهى از محدثان قشرى فقط مى گفتند مخلوق نيست و از توصيف قرآن به قديم خود دارى مى كردند.

سرانجام، شيخ اشعرى كه براى تعديل اهل حديث قد برافراشت، ناچار شد كه رنگ مذهب را حفظ كند، از اين جهت، براى خدا دو نوع كلام قائل شد، يكى كلام نفسى ازلى و آن را به قديم بودن و مخلوق نبودن توصيف كرد و ديگرى كلام لفظى كه در امر و نهى و خبر تجلى مى كند و آن را حادث خواند[1].

شگفت اينجاست كه ابن تيميه كه خود را پيشواى توحيد و مبارزه با شرك ميپندارد،به بى پايگى اين عقيده (قديم بودن كلام خدا) پى برد، و دريافت كه لازمه آن، فرض شريك براى خداست، از اين جهت، ناچار شد اين عقيده را به گونه اى اصلاح كند، و سرانجام به اين نكته رسيد كه كلام خدا مخلوق نيست ولى در عين حال«قديم» هم نيست، و سپس مدعى شد كه هرگز احدى از محدثان،