وقهرا بايد رنگ مذهب را حفظ كرده هر چند حقيقت آن را دگرگون سازد; شعار حنابله اين است كه كلام خدا كه همان حروف ومفردات وجمل واصوات است، مانند ديگر صفات او، قديم واز صفات ذات او به شمار مى رود نه از صفات فعل او; اين همان شعار حنابله است وابوالحسن اشعرى نمى تواند با آن مخالقت كند، زيرا با آن همه موافقت وهماهنگى با حنابله، نتوانست عواطف آنان را جلب كند، تا آنجا كه مكتب او مورد پذيرش حنابله واقع نشد واو را از خود ندانسته ودرباره او بدگويى كردند، از اين جهت، اشعرى به شعارهاى مذهب دست نزد، ولى از درون آن را فرو ريخت. مثلاً گفت: كلام خدا قديم است وحادث نيست، ولى هرگز حقيقت كلام او بسان كلام بشر از اصوات وحروف مركب نيست، بلكه او داراى كلام نفسى است كه با ذات خدا قائم بوده وكلام لفظى، طريقى بر همان كلام نفسى است وحقيقت كلام، همان كلام نفسى است و اطلاق كلام بر الفاظ وجمله ها يك نوع مجازگويى است واگر هم حقيقتا كلام باشد، لفظ كلام بر هر دو به صورت اشتراك لفظى اطلاقميشود[1].

آمدى، در تفسير كلام نفسى، چنين مى گويد: اهل حق از اسلاميون ميگويند: خدا متكلم به كلام قديم ازلى نفسانى است وهرگز كلام او از مقوله حروف اصوات نيست، كلام او با علم، قدرت واراده وديگر صفات او، مغاير است[2].

عضدى، بعد از نقل نظريه معتزله، مى گويد: ما نظريه معتزله را منكر نيستيم، ولى معتقديم، خدا علاوه بر اين، نوعى ديگر از كلام را دارا است وآن همان كلام نفسى قائم به ذات او است، وآن غير از جمله ها وعبارات، است وحقيقت