«خرد انسان گواهى مى دهد كه انسان، موجودى است كه كارهاى اختيارى خود را درك مى كند، ونتايج آنها را با عقل وخرد خود مى سنجد، وبا اراده خود اندازه گيرى مى كند، آنگاه با قدرت خود آن را پديد مى آورد، وانكار هر يك از اين مقدمات، با انكار وجود خود، مساوى است. او نه تنها درباره خود بر چنين مطلبى گواه است، بلكه انديشه خود را درباره همه انسان ها گسترش مى دهد واصولا شرايع آسمانى هم بر اين اصل استوار است وصحت تكاليف، از اين اصل سرچشمه ميگيرد وهر كس آن را انكار كند، موقعيت ايمان را در خود، انكار كرده است، ودر حقيقت خرد خود را كه در پرتو آن خدا به او خطاب نموده، ناديده گرفته است[1].»

4ـ عبدالعظيم زرقانى، مؤلّف«مناهل العرفان»

مؤلّف مناهل العرفان فى علوم القرآن،از شخصيت هاى معاصر مصرى است. وى در اين كتاب، نظريه خود را درباره افعال انسان، به روشنى بيان كرده است، او پس از گردآورى دو گروه از آيات، گروهى كه همه چيز را از آن خدا مى دانند وگروه ديگرى كه براى عبد حريت وآزادى ثابت مى كنند[2]، چنين نتيجه مى گيرد:

«انسان هر گاه به اين دو گروه از آيات بنگرد، جز اين نمى تواند بپذيرد كه افعال اختيارى انسان، مربوط به خود اوست وبه خاطر همين، اگر نيكى كرد، پاداش مى گيرد واگر بدى نمود، كيفر مى بيند، وبر اين مطلب، يك رشته دلائل عقلى نيز گواهى مى دهند، مانند عدل وحكمت خدا. اگر انسان، پديد آورنده