ميپذيرد»[1].

خلاصه اين نظر، اين است كه انسان در كار خود نقشى جز اين ندارد كه قدرت واراده خود را متوجه فعل سازد، بدون اينكه قدرت واراده او در ايجاد فعل مؤثر باشد، واين تفسير، همان تفسير شيخ اشعرى وغزالى است، فقط چيزهاى زائدى مانند اعتراف به نارسايى عبارت در بيان رابطه فعل انسان با خودش، ديده ميشود.

در اينجا سئوال ديگرى هست وآن اينكه صرف قدرت واراده وجهت دادن به آن، فعل انسان است وخالق آن خداست، در اين صورت، چگونه مى توان مسؤليتى براى او انديشيد، در حالى كه ايجاد قدرت واراده وجهت دادن هر دو به سوى فعل، از آن خداست؟

4ـ همام الدين(م/861) ونظريه تخصيص

همام الدين، نويسنده كتاب«المسايرة» در برابر مشكل جبر، راه ديگرى را در پيش گرفته وآن اينكه، آنچه در جهان هستى نام وجود دارد، مخلوق خداست، حتى افعال بندگان، بدون استثناء، اما از آنجا كه چنين عقيده اى، مشكل جبر را به دنبال دارد ونتيجه آن، لغو وبى ارزش بودن تكاليف است، چاره اى جز آن نيست كه اراده وعزم انسان را از تحت اين قانون خارج كنيم وبه اصطلاح، عموم قاعده را تخصيص بزنيم وبگوييم، همه چيز انسان، از آن خداست واو آفريننده آنهاست، جز عزم واراده او كه مخلوق قدرت خود انسان است. آنگاه كه انسان، اراده را پديد آورد، خدا فعل را ايجاد مى كند. در اين موقع، مشكل جبر بر طرف مى شود، زيرا درست است كه فعل انسان، مخلوق خداست، ولى تا او قصد واراده نكند، خدا چيزى را