و برخى علماى بزرگ آن را داستانى تخيّلى دانسته‌اند (طبقات اعلام الشّيعه‌، 3/ 145). شيخ جعفر كاشف الغطاء نيز اين داستان را راست نمى‌شمارد و از باورهاى اخباريان مى‌خواند (چشم به راه مهدى‌، 95 و 100).

***

منافق: مسلمان ظاهرى‌

قرآن و سنّت، منافقان را دو دسته دانسته‌اند:

1. منافق اعتقادى:

كسى است كه به زبان مسلمان است؛ امّا خداوند و رسول و تعاليم دينى را باور ندارد. قرآن از اين منافقان با عنوان «فاسقان» نيز ياد مى‌كند:

«إِنَّ الْمُنافِقِينَ هُمُ الْفاسِقُونَ» (نساء/ 145).

2. منافق رفتارى:

كسى است كه خدا و پيامبر و دين را به دل پذيرفته است؛ امّا در رفتار و اخلاق بر شيوه مسلمانى نيست و از وظايف و تكاليف دينى مى‌گريزد (ابراهيم/ 7 و 8).

ويژگى‌هاى منافقان:

الف. ويژگى‌هاى منافق اعتقادى و سياسى:

1. شك و ترديد:

منافقان از آن رو كه از نظر فكرى و اعتقادى به يقين و علم نرسيده‌اند، در وادى حيرت و دو دلى سرگردان‌اند (نساء/ 143؛ توبه/ 110) و در پى فريب ديگران‌اند؛ امّا از نظر قرآن كريم، آنان در حقيقت خود را مى‌فريبند (بقره/ 9؛ نساء 142). امام على (ع) نيز بر اين ويژگى اشارت برده و فرموده است: «منافق نيرنگباز و زيانبار و دودل است.» (غرر الحكم‌، 1/ 340)

2. علم بى‌عمل:

منافق مى‌داند؛ امّا عمل نمى‌كند و بدين‌سان، بار گناه خويش را سنگين مى‌كند. وى به جاى نورانى شدن با نور دانش تنها زبان خود را به الفاظ و اصطلاحات مى‌آرايد. از اين رو، ظاهرش عالم مى‌نمايد و باطنش جاهل است. امام على (ع) درباره اين ويژگى مى‌فرمايد:

«علم منافق بر زبان او نشسته است؛ امّا علم مؤمن در كردارش جاى گرفته است.» (همان، 2/ 47)

3. زهدنمايى:

منافق به ظاهر از دنيا روى مى‌گرداند و در باطن سخت بدان مشتاق است. وى در ورع و پارسايى به زبان و ادعا بسنده مى‌كند و تقوا به جان و جوارح و عملش راه ندارد. به زبان از پرهيزگارى سخن مى‌گويد؛ امّا در عمل، بى‌پروا و بى‌باك است (همان، 6/ 241).

4. وسيله ساختن ديندارى براى دنيادارى:

دنياپرستى در آموزه‌هاى اسلامى بسيار