گ‌

گرايش‌هاى انسانى: رويكرد انسان به باورها يا اعمال خاص‌

«گرايش» به معناى ميل و رغبت آدمى به چيزى است (لغت‌نامه دهخدا، 11/ 16775) و مراد از آن در اصطلاح علم كلام، اعتقادات، باورها اعمال و رفتارهايى ويژه است كه آدمى به آنها ميل درونى دارد. گرايش‌هاى انسان بر دو دسته‌اند:

مادّى و معنوى (فلسفه اخلاق‌، 180). از تفاوت‌هاى انسان با حيوان اين است كه او در اعمال و رفتار خويش مجبور نيست و از نيروى غريزه فرمان نمى‌گيرد. انسان، مختار است و مى‌تواند از روى آگاهى راه خويش را در زندگى بيابد. در منابع روايى شيعه آمده است كه خداوند به فرشتگان تنها عقل بخشيده است و در حيوانات، تنها شهوت برنهاده است و انسان را از هر دو نصيب داده است. اگر عقل او بر شهوتش غالب آيد، از فرشتگان برتر مى‌شود و اگر شهوت بر عقلش پيروز شود، از حيوان پست‌تر مى‌گردد (علل الشرائع‌، 4).

تعاليم اسلامى، ميل به مادّيّات را از گرايش‌هاى ذاتى انسان مى‌دانند و با آنها به مقابله برنمى‌خيزند؛ بلكه به او مى‌آموزند كه از راهنمايى عقل خويش بهره گيرد و مادّيّات را- آن گونه كه خداوند رخصت داده است- به خدمت گمارد و گرايش‌هاى معنوى خود را بپروراند. ديگر آنكه خداوند انسان را مختار آفريده است و از اين رو، او مى‌تواند با آزادى، راه خويش را برگزيند. قرآن كريم با نظرداشت اين حقيقت است كه انسان‌ها را دو دسته مى‌داند: دسته‌اى تنها در پى گرايش‌هاى مادّى و لذّت و قدرت و ثروت‌اند و ستمگرى و نادانى مى‌كنند و از در ناسپاسى با پروردگار خويش در مى‌آيند (حج/ 66) و عجول و شتابگرند (اسراء/ 11) و حريص و بخيل‌اند (معارج/ 19).

دسته ديگر به گرايش‌هاى والاى معنوى تن مى‌دهند. قرآن اين دسته را مسجود