ه. حسادت:

آنان كه حدّ خويش را نگاه نمى‌دارند و چشم آن ندارند كه ديگران را در نعمت‌هاى الهى ببينند، از حقّ و حقيقت روى بر مى‌تابند (بقره/ 90).

حسادت سران و عالمان يهود به پيامبر اسلام 6 و ايمان نياوردن آنان، گواهى است بر اين حقيقت.

و. خواهش‌هاى نفسانى:

پيروى از خواهش‌هاى نفسانى، كسانى بسيار را از بلنداى ايمان به پستى كفر و بى‌ايمانى لغزانيده است. بلعم باعورا- كه قرآن ماجراى او را باز گفته است- از اين كسان است (اعراف/ 176؛ بقره/ 87).

ز. تقليد كوركورانه:

از آن رو تقليد كور مايه بى‌ايمانى مى‌شود كه انسان را از انديشه و تفكّر باز مى‌دارد (زخرف/ 23؛ احزاب/ 67).

ك. گناه:

اگر گناه با پاى‌فشارى همراه گردد و توبه و پشيمانى در پى نياورد، موجب كفر و الحاد مى‌شود (مطفّفين/ 14/ 12؛ دوم/ 10). در روايت آمده است كه از امام موسى بن جعفر (ع) پرسيدند: «آيا گناهان كبيره ايمان را از آدمى مى‌گيرند؟» فرمود: «آرى و گناهان ديگر نيز.» همچنين از رسول خدا 6 نقل است كه فرمود:

«زناكار به حال ايمان زنا نمى‌كند و سارق به حال ايمان به دزدى نمى‌رود.» (بحارالانوار، 63 و 64)

***

عوامل نفاق: ريشه‌هاى نفاق‌

مراد از عوامل نفاق، انگيزه‌هاى درونى و بيرونى است كه آدمى را بدين آفت راه مى‌نمايند. مهم‌ترين آنها عبارت‌اند:

1. احساس حقارت و زبونى:

نفاق بنابر تصريح قرآن كريم، گونه‌اى بيمارى روحى است (بقره/ 10). بنابر روايات بسيارى از بزرگان معصوم (ع)، حقارت درونى، مايه نفاق است. در روايتى از امام على (ع) آمده است: «نفاق آدمى از ذلّتى است كه در خويش مى‌يابد.» (ميزان الحكمة، 4/ 3338)

2. خشونت:

گاه كه كشمكش‌هاى فكرى و چالش‌هاى سياسى و جناحى بالا مى‌گيرند و به درازا مى‌كشند، گروه‌هاى درگير را مى‌فرسايند و وامى‌دارند تا در خويش خزند و چهره خود را پنهان سازند؛ چنان كه امام على (ع) مى‌فرمايد: «از كشمكش و دشمنى بپرهيزيد كه قلب برادران را بر يكديگر تيره مى‌سازد