(انفال/ 24) سهولت و سادگى (بقره/ 185؛ حج/ 78)، انعطاف‌پذيرى و عموميّت مبانى جاودانگى دين‌اند. اسلام، آيينى فطرى است و با سنّت تكوين و نظام آفرينش همراه است (تفسير الميزان‌، 16/ 182).

اسلام، دين و ملّت:

اسلام، در قرآن و حديث با «دين» و «ملّت» مترادف آمده است. برخى آيات، اسلام را «دين» (توبه/ 23)، برخى «دين اللّه» (نصر/ 3) و برخى «دين قيّم» (توبه/ 26) خوانده‌اند. «ملّت» به معناى امّت و جهان اسلام است. بنابر اين، اسلام، دين و ملّت شامل عقيده، اقرار، عمل، رفتار و نيز ضوابط زندگى، معاملات و وظايف انسان در جامعه است.

رسالت اسلامى:

در ميان شرايع بزرگ، تنها اسلام است كه تاريخ پيدايى، كتاب آسمانى، احكام، عبادات و سيره و احوال پيامبر آن روشن و بى ابهام است.

اسلام ميان مردمى ظهور يافت كه از فضايل انسانى دور بودند، تمدّن و فرهنگى نداشتند، بت مى‌پرستيدند، مردار مى‌خوردند، دختران خويش را زنده به گور مى‌كردند و كودكان خويش را از ترس فقر مى‌كشتند. تمدّن‌هاى بزرگ آن روزگار نيز روى به افول نهاده بودند. مردم ايران و روم از فساد حكمرانان رنج مى‌بردند و در پى چاره مى‌گشتند. آيين اسلام از آن رو كه توانمندى شگفتى در جذب ملل به خويش داشت، پس از مدّتى كوتاه سراسر دنياى متمدّن آن روزگار را به تسخير خويش درآورد. ويژگى‌هاى بى‌همتاى اين آيين آسمانى- از قبيل هماهنگى با فطرت انسان و برنتابيدن بى‌عدالتى‌هاى اجتماعى و طبقه‌بندى‌هاى نارواى اشرافى- ملّت‌هاى ستمديده و به ستوه آمده را به سوى خود كشاند (معالم النّبوة فى القرآن الكريم‌، 3/ 61- 58 و 558- 537).

***

دين اقلّى و دين اكثرى‌

موضوعى است برخاسته از مسئله كمال و جامعيّت دين. قرآن كريم، روشن‌كننده (/ تبيان) هر چيز است و تفصيل هر چيز در آن آمده است (يوسف/ 111). و هيچ چيز را فرو نگذاشته است (انعام/ 38)؛ امّا مراد اين نيست كه قرآن همانند دائرةالمعارف، از هر موضوعى سخن گفته و به جزئيات علومى چون فيزيك و رياضى نيز پرداخته است. از آن رو كه قرآن، كتاب تربيت و