جهان‌بينى، حكمت نظرى. از آن رو كه حكمت عملى، زاده حكمت نظرى است، مى‌توان گفت كه همه ايدئولوژى‌ها بر پايه جهان‌بينى شكل مى‌گيرند (مجموعه آثار، 13/ 341 و 342).

گونه‌هاى جهان‌بينى:

بنابر آموزه‌هاى اسلامى، جهان‌بينى‌ها بر دو گونه‌اند:

الف. جهان‌بينى الهى:

اديان توحيدى، انسان را به جهان‌بينى واحدى فرا خوانده‌اند.

اصول مشترك اين جهان‌بينى عبارت‌اند از: باور به خداى يگانه، پيامبران الهى و جهان آخرت (ايدئولوژى، 98؛ آموزش عقايد، 31) مذهب تشيّع افزون بر اين، دو اصل امامت و عدل را نيز در شمار اصول جهان‌بينى خويش جاى داده است. بدين سان، پنج اصلِ توحيد، عدل، نبوّت، امامت و عدل، مبانى نظرى شيعه را مى‌سازند (مصنّفات شيخ مفيد، 5/ 1، 21، 64، 69، 92، 93). جهان‌بينى الهى با سرچشمه‌اى جاودان پيوند دارد و از اين رو، قوانين آن پايدار و ماندگارند و تغيير نمى‌پذيرند.

ب. جهان‌بينى مادّى:

بنابر جهان‌بينى مادّى، آنچه واقعيّت دارد، تنها مادّه است و شناخت مى‌بايد بر پايه حسّ و تجربه محض بنا شود (جهان‌بينى اسلامى‌، 169). از آن رو كه مادّه همواره در حال تغيير و تحوّل است، اساس جهان‌بينى مادى، پيوسته تغيير مى‌پذيرد و از قانون فراگير و جامع‌نگر و پايدار بى‌نصيب است. همچنين حس و تجربه بشرى نيز براى رسيدن به حقيقت هستى، محدود و ناقص است (جهان‌بينى در فلسفه ما، 73- 68).

شناخت:

ريشه اختلاف جهان‌بينى‌ها را در نوع و طريقه شناخت آنها از جهان هستى بايد يافت. برخى شناخت‌ها بر تجربه و علم استوارند (جهان‌بينى علمى‌، 19)، برخى راه تعقّل مى‌پويند و از جهان‌بينى عقلى يا فلسفى فرمان مى‌گيرند، برخى ديگر از تعبّد- يا جهان‌بينى دينى- پيروى مى‌كنند و برخى ديگر از كشف و شهود ارتزاق مى‌جويند و ريشه در جهان‌بينى عرفانى دارند.

محور شناخت در هان‌بينى اسلامى، عقل و خِرَد انسانى است؛ امّا علم و تعبّد و عرفان نيز در آن نقش دارند (آموزش عقايد، 57). برخوردارى جهان‌بينى توحيدىِ اسلامى از روش‌هاى گوناگون شناخت، آن را با فطرت انسانى همساز و همراه كرده و ويژگى‌هايى بدان بخشيده است.

از آن جمله است: معنابخشى به زندگى،