ِبوفُديًكك، عبداللـه بن ثوربن سلمه حروري (مه 73ق/692م)، از سران خوارج، ‌از تيره بني سعدبن قيس ثعلبه كه فرقه فديكيه منسوب به اوست. از تاريخ زندگي ابوفديك پيش از خروج و پيكار او با امويان آگاهي دردست نيست. در پي جدايي خوارج از عبداللـه بن زبير ـ به‌سبب خوشبيني او به عثمان بن عفان ـ نافع ابن ازرق و عده‌اي ديگر در 64 ق به بصره رفتند و ابوفديك با ابوطالوت از بني بكربن وائل و عطبه بن الاسود به سوي يمامه تاختند (طبري، 5/566). سپس به‌سبب اختلافهاييكه در ميان آنان پديد آمد، از ابوطالوت جدا گشتند و به نجده بن عامر كه در يمامه خروج كرده بود، گرويدند و او را اميرالمؤمنين خواندند. كار نجده در يمامه بالا گرفت و بحرين و عمان را نيز تصرف كرد و چند سال فرمان راند (شهرستاني، 1/122-123؛ ابن ابي الحديد، 4/133). اما بعدها كارهايي از او سر زد كه خوارج نپسنديدند و از او روي گردانيدند و ابوفديك را به اميري برداشتند (اشعري، 1/164)؛ شهرستاني، 1/124). به روايت طبري (6/174). ابوفديك در 72ق نجده بن عامر را به قتل آورد، ‌اما به گفتة ‌ابن اثير (4/205-206) چون ابوفديك در 65ق امارت يافت،‌ در طلب نجده كه گريخته بود، ‌برآمد و او را به دست آورد و كشت خليفه بن خياط واقعة قتل نجده را در حوادث سا ل 70ق آورده و يادآور شده است كه در 71ق، مصعب بن زبير از بصره عبدالرحمن بن اسكاف را به مقابله ابوفديك فرستاد. ولي عبدالرحمن شكست خورد (1/338-339). به هرحال ابوفديك پس از قتل نجده، از عطيه بن اسود كه از سوي نجده بر منطقه‌اي فرمان مي‌راند، خواست به اطاعت او گردن نهد، اما عطيه نيز او را به اطاعت از خود خواند و از آنجا كه كار به سامان نرسيد، هريك به استقلال به كار خويش پرداخت و هم از اين روي دو فرقة فديكيه و عطويه ـ منسوب به عطيه ـ از نجديه جدا شدند (اشعري، شهرستاني، همانجاها).
چون خالدبن عبداللـه قسري از سوي عبدالملك اموي ولايت بصره يافت، مقابله با ابوفديك يكي از وظايف و دشواريهاي او برا ي تسلط بر كارها بود (بلاذري، 4(1)473، 5/346؛ طبري همانجا). از اين روي برادر خود اميه بن عبداللـه را به پيكار او فرستاد، ولي اميه شكست خورد و عقب نشست (ابن قتيبه، 1/171؛ بلاذري، 4(1)459، 473). پس از آن عمربن عبيداللـه با لشكري انبوه به مقابله او به بحرين رفت. در اين پيكار ابوفديك و گروهي از يارانش كشته شدند و بقيه به اطاعت از امويان گردن نهادند. (طبري، 6/193؛ سدوسي، 78) اين واقعه به يوم ابي فديك مشهورشد (زبيري، 88؛ ابن حزم‌، 71) و شاعران دربارة آن شعرها سرودند (نك‌: بلاذري، 5/346؛ سدوسي، همانجا).
مآخذ: ابن ابي الحديد، عبدالحميد، بن هبه اللـه، شرح نهج‌البلاغه به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم قاهره، 1379ق/1959م؛ ابن اثير، ‌الكامل، ابن حزم، علي بن احمد، جمهره انساب العرب. بيروت 1403ق/1983م؛ ابن قتيبه عباللـه بن مسلم عيون الاخبار، بيروت، 1343ق/1925م، اشعري، ‌علي بن اسماعيل، ‌مقالات الاسلاميين، به كوشش محمد محيي‌الدين عبدالحميد، بيروت، 1405ق/1985م؛ ج 4 (1)، به كوشش احسان عباس، بيروت، 1400ق/1979م، خليفه بن خياط، تاريخ، به كوشش سهيل زكار،‌ دمشق، 1388ق/1968م،‌ زبيري، ‌مصعب‌ بن عبداللـه، نسب قريش،‌ به كوشش لوي پرووانسال، قاهره، 1372ق/1953م؛ سدوسي، ‌مورج بن عمرو، حذف من نسب قريش، به كوشش صلاح‌الدين منجد، بيروت، 1396ق/1976م، شهرستاني، محمدبن عبدالكريم، الملل والنحل به كوشش عبدالعزيز محمد وكيل، قاهره، 1387ق/1968م؛ طبري، ‌تاريخ.
يدالله غلامي