responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2355
ابوعروبه
جلد: 5
     
شماره مقاله:2355

اَبوعَروبه، حسين به محمد بن ابي معشر مودود بن حماد سلمي حراني (ح 222 ـ 318ق/ 837 ـ 930 م)، محدث، رجال شناس و تاريخ نويس سرزمين جزيره. نياي او، حماد، برده اي آزاد شده (احتمالاً يوناني) از موالي ابن سلم نامي بود (نك‌ : ابن عساكر، نسخة احمد ثالث، 11/305 الف).
از زندگي او جز نام استادان و راويان و چند نكتة پراكنده، چيزي دانسته نيست. ذهبي (14/510 ـ 511) يادآوري شده كه وي از 236 ق به شنيدن حديث آغاز كرد و علاوه بر فراگيري از شيوخ ديار خود، در سفرهايي به عراق و شام و حجاز از محدثان آن سرزمينها نيز حدث شنيد. در شمار شيوخ او مي توان ابوكريب محمد بن علاء، سفيان بن وكيع، محمد بن بشار، مسيب بن واضح، محمد بن زنبورمكي، ايوب بن محمد وزّان، عبدالوهاب بن ضحاك، محمد بن مصفي حمصي و ابوحاتم سجستاني را نام برد (نك‌ : ابن سني، 4، 6، جم‌؛ ذهبي، همانجا؛ سمعاني، الانساب،‌7/86).
ابوعروبه پس از بازگشت به حران، به عنوان مفتي آن شهر پذيرفته شد (ابن عدي، 1/147) و با اصراري كه بر نهي از منكر مي ورزيد، به عنوان پيشرو فقيهان حران، با ازدواج مسلمانان با زنان حرناني كه از اهل كتاب شمرده نمي شدند، مخالفت مي كرد (نك‌ : ابن نديم، 385). او از نظر مكتب فقهي در زمرة اصحاب حديث به شمار مي رفت (همو، 286) و آگاهي بر علم حديث را براي فقاهت شرطي لازم و اساسي مي دانست (نك‌ : خطيب، 70). وي به عنوان محدثي كه خود، شيوخ پرشماري را درك نموده بود، به بازگفتنشنيده هاي خود پرداخت و محدثان بسياري از نقاط گوناگون به استماع از او روي آوردند كه در ميان آنان مشاهيري چون ابوحاتم ابن حبان، ابواحمد بن عدي، سليمان ابن احمد طبراني،‌ ابوبكر ابن سني، ابوالشيخ اصفهاني، ابوبكر محمد بن علي قفّال و ابوبكر ابن مقري ديده مي شوند (نك‌ : ذهبي، 14/511؛ نيز طبراني، 1/139؛ نووي (1(2)/282؛ ابن عديم، 3/1507، 7/3349).
ابن عدي و ابو احمد حاكم از رجال شناسان بنام اهل سنت او را به گونه اي بليغ مدح كرده اند و ابن حبان احاديث او را در صحيح خود درج كرده است (ابن عدي، ذهبي، همانجاها؛ ابن بلبان،‌1/167، جم‌)؛ در واقع ابوعروبه، خود اهل جرح و تعديل بود و شاگردانش، ابن عدي و ابن حبان، در آثار رجالي خود الكامل و المجروحين از او بهرة بسيارگرفته اند (نك‌ ك ابن عدي، 1/147، جم‌؛ ابن حبان، 1/101،‌جم‌). ازدي شاگرد ديگر وي نيز در تاريخ الموصل (272، 280، جم‌) از اطلاعات رجالي او سود جسته است.
در مورد مذهب اعتقادي ابوعروبه،‌جمله اي از ابن عساكر نقل شده است كه غلوّ او در تشيع و دشمني وي را با بني اميه مي رساند، ولي ذهبي ضمن رد اين گفتار، احتمال داده است كه منشأ اين نسبت تنها دشمني ابوعروبه با مروانيان بوده باشد (نك‌ : ذهبي، همانجا). اگرچه در آثار رجالي كهن شيعه، تأييدي بر تشيع وي ديده نمي شود، ولي نمي توان نسبت تشيع به او را به سادگي خطا تلقي كرد،‌زيرا در كتب حديث اماميه، رواياتي مندرج است كه بر نوعي ارتباط ميان ابوعروبه و عقيدة اماميه دلالت دارد. بارزترين نمونه از اين دست روايت «نسخه اي از موسي بن عيسي بن عبدالرحمن افريقي» توسط اوست كه در آن به تفصيل از حفانيت دوازده امام با ذكر نام فرد فرد ايشان سخن رفته است (نك‌ : ابن عياش، 23 ـ 29؛ قس: نعماني، 59). به علاوه در منابع شيعه، احاديث ديگري نيز به نقل از او در تأييد مواضع اماميه مورد استناد قرار گرفته است، همچون حديث «نقباء اثناعشر» (ابن بابويه، كمال الدين، 1/272 و ديگر آثار وي؛ قس: خزاز، قمي، 26)؛ حديث «حب عليّ حسن‌ـة لا تضر معها سيئ‌ـة …» (منتخب الدين، 44 ـ 45) و حديث «من لم يستبشر برؤي‌ـة علي (ع) فعليه لعن‌ـة الله» (ابن بابويه، امالي، 201 ـ 202). همچنين ابن بابويه در الخصال (2/417) حديثي از او نقل كرده كه اسنادي شيعي دارد.
آثار خطي: 1. الامثال السائرة التي رويت عن رسول الله (ص) و عن غيره (ابن خير،‌176؛ سمعاني،‌ التحبير، 2/17)، كه نسخه اي خطي از آن دركتابخانة كوغوسلار تركيه محفوظ است (GAS, I/176)؛ 2. حديث الجزريين،‌ كه نسخه اي از آن (در 18 برگ) در كتابخانة ظاهرية دمشق نگهداري مي شود (سواس، 587). سمعاني نيز به يك جزء حديثي از ابوعروبه دربارة حديث دو محدث جزرري، محمد بن سليمان و معقل بن عبدالله اشاره كرده است (همان، 2/186)؛ 3. طبقات الصحاب‌ـة، كه سمعاني (همان، 1/102) از تداول آن سخن گفته است (نيز نك‌ :خليلي،‌1/459) و پاره اي از يك گزيدة آن، احتمالاً‌از عبدالغني مقدسي در كتابخانة ظاهريه وجود دارد (ظاهريه، 1/169).
آثار يافت نشده: 1. الاحكام (خليلي، همانجا). 2. الاسامي والكني (سمعاني، همان، 1/163). 3. الامالي (حاجي خليفه، 1/163). 4. الاوائل، كهمورد استفادة سخاوي قرار گرفته (نك‌ : سخاوي، 80) و احتمالاً همين اثر بوده كه ابن طاووس با عنوان اوائل الاشتباه برخي از مثالب معاويه را از آن برگرفته است (نك‌ : ابن طاووس، 2/503؛ در سدة 11 ق با سندي متصل، اين كتاب را روايت نموده است. 5. تاريخ الجزريين يا تاريخ الجزيرة (سمعاني، الانساب، 4/107؛ ذهبي، همانجا) كه ظاهراً باوعروبه در اين اثر بر رجال دو شهر جزيره: حران و رقه تكيه داشته است (نك‌ : سمعاني، التحيير، 1/189؛ نيز خليلي. همانجا). اين كتاب كه روايت متصل آن در صل‌ـة الخلف روداني (ص 156) نيز به چشم مي خورد، در سدة 8 ق در اختيار ذهبي بوده (ذهبي، همانجا) و او بارها در شرح حال عالمان جزيره از آن بهره گرفته است (مثلاً نك‌ : ذهبي، 5/77، 6/81؛ نيز ابن حجر، 3/638). 6. شواهد الشعر (سمعاني، همان، 1/165).
گذشته از آثار ياد شده، همانگونه كه بان نديم (همانجا) يادآور شده است.ابوعروبه مجموعه هايي از احاديث مشايخ را نيز گردآورده بوده است كه از آن جمله يك جزء روايي به صورت خطي در كتابخانة ظاهريه يافت مي شود (سواس، 496) و جزء ديگري درحديث يونس ابن عبيد به دست ذهبي رسيده بود (ذهبي، 6/296). جزئي ديگردر احاديث مسعر بن كدام را نيز سمعاني (همان، 2/72) به وي نسبت داده است. انبوهي از روايات ابوعروبه را نيز مي توان در جاي جاي آثار شاگردانش و آثار ديگر گردآورندگان حديث باز يافت.
مآخذ: ابن بابويه، محمد بن علي،‌ الامالي، بيروت، 1400ق/ 1980 م؛ همو، الخصال، به كوشش علي اكبر غفاري، قم، 1362 ش؛ همو، كمال الدين و تمام النعم‌ـة، به كوشش علي اكبر غفاري، تهران، 1390ق/ 1970 م؛ ابن بلبان، علي، الاحسان بترتيب صحيح ابن حبان، به كوشش كمال يوسف حوت، بيروت، 1407ق/ 1987 م؛ ابن حبان، محمد، كتاب المجروحين، به كوشش محمد ابراهيم زيد، بيروت، 1396 ق؛ ابن حجر عسقلاني، احمد بن علي، الاصاب‌ـة، قاهره، 1328 ق؛ ابن خير اشبيلي، محمد، فهرس‌ـة، به كوشش فرانسيسكو كودرا، بغداد، 1963 م؛ ابن سني، احمدبن محمد، عمل اليوم والليل‌ـة، حيدرآباد دكن، 1358 ق؛ ابن طاووس، علي بن موسي، الطرائف، قم، 1400 ق؛ ابن عدي، عبدالله، الكامل في ضعفاء الرجال، بيروت، 1405 ق/ 1985 م؛ ابن عديم، عمر بن احمد،‌ بغي‌ـة الطلب، به كوشش سهيل زكار، دمشق، 1408ق/ 1988 م؛ ابن عساكر، علي بن حسن،‌ تاريخ مدين‌ـة دمشق، نسخة خطي كتابخانة احمد ثالث، شم‌ 2887؛ همو، همان،‌ چاپ تصويري از نسخة ظاهريه، (عمان)، دارالبشير؛ ابن عياش جوهري، احمد بن محمد، مقتضب الاثر، قم، 1379 ق؛ ابن نديم، الفهرست؛ ازدي، يزيد بن محمد.تاريخ الموصل، به كوشش علي حبيب‌ـة، قاهره، 1387ق/ 1967 م؛ حاجي، خليفه، كشف؛ خزاز قمي، علي بن محمد، كفاي‌ـة الاثر، قم، 1401 ق؛ خطيب بغدادي، احمد بن علي،‌ شرف اصحاب الحديث، به كوشش محمد سعيدخطيب اوغلي، آنكارا،1971 م؛ خليلي، خليل بن عبدالله، الارشاد، به كوشش محمد سعيد بن عمر ادريس، رياض، 1409ق/1989 م؛ ذهبي، محمد بن احمد، سير اعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و ديگران، بيروت، 1408ق/ 1988 م؛ سخاوي، محمد بن عبدالرحمن، الاعلان بالتواريخ، بيروت، 1403 ق/ 1983 م؛ سمعاني، عبدالكريم بن محمد، الانساب، حيدرآباد دكن، 1383 ـ 1396ق/ 1963 ـ 1976 م؛ همو، التحبير، ‌به كوشش منيره ناجي سالم، بغداد، 1395ق/ 1975 م؛ سواس، ياسين محمد، فهرس مجاميه المدرس‌ـة العمري‌ـة في دار الكتب الظاهري‌ـة، كويت، 1408ق/ 1987 م؛ طبراني، سليمان بن احمد، المعجم الصغير، به كوشش عبدالرحمن محمد عثمان، قاهره، 1388ق/ 1968 م؛ ظاهريه، خطي (تاريخ)؛ منتجب الدين رازي، علي بن عبيدالله، الاربعون حديثاً،‌ قم، 1408 ق؛ نعماني، محمد بن ابراهيم، الغيب‌ـة، بيروت، 1403ق/ 1983 م؛ نووي، يحيي بن شرف، تهذيب الاسماء و اللغات، قاهره، ادارة الطباع‌ـة المنيري‌ـة؛ نيز: GAS
احمد پاكتچي
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2355
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست