اَبوالْعَبّاسِ مَسْروق، احمد بن محمد بن مسروق، عارف محدث و زاهد بزرگ خراسان
در سدة 3 ق. وي اهل طوس بود كه در بغداد مي زيست (سلمي، 233؛ خليفه، 156؛ قشيري،
25). او را از اوليا و اوتاد شمرده اند (هجويري، 185؛ عطار، 554: نيز نك : ذهبي،
ميزان، 1/150). جنيد نيز او را از اوليا مي دانست (ابونعيم، 10/214؛ خطيب، 5/102)،
گرچه به نظر مي رسد كه او خود جنيد را قطب مي شمرد (هجويري، عطار، همانجاها).
ابوالعباس مسروق محدث نيز بود. وي از علي بن جعد و خلف بن هشام و احمد بن حنبل
روايت كرده است و ابوبكر شافعي، جعفر خلدي و ديگران هم از وي نقل حديث كرده اند
(خطيب، 5/100؛ ذهبي، سير، 13/494؛ ابن عماد، 2/227؛ ابن جوزي، المنتظم، 6/98 ـ 99).
از استادان و مصاحبان وي محمد بن منصور طوسي، حارث محاسبي، سَريّ سقطي و محمد بن
حسين بُرجُلاني را ذكر كرده اند (سلمي، ابونعيم، همانجاها؛ انصاري، 202) و از
شاگردان وي هم مي توان از ابوعلي رودباري نام برد (همو، 374). وي با سهل بن عبدالله
(باخرزي، 330) و سَمنون ملاقات داشته (مروزي، 94) و چند روزي نيز در ري ميهمان
ابوموسي دولابي بوده است (خطيب، همانجا؛ ابن جوزي، همان، 6/99).
ابوالعباس مسروق در 299 ق/912 م يا 298 ق در بغداد وفات يافت (سلمي، قشيري،
همانجاها؛ انصاري، 202). وي در هنگام مرگ حدود 84 سال داشت ودر گورستان باب حرب دفن
شد (ابن جوزي، صفـة، 4/129؛ خطيب، همانجا).
از وي كتابي با عنوان جزء القناعـة در حديث ياد كرده اند (ابن حجر، 1/292؛ ذهبي،
ميزان، همانجا؛ بغدادي، ايضاح، 1/361، هديه، 1/55). دو بيت شعر عربي هم در بعضي
مآخذ بدو نسبت داده اند (سلمي، 237؛ انصاري، 203؛ محمود بن عثمان، 241). از
ابوالعباس مسروق برخي اقوال در باب زهد و توكل و انس در طبقات و تذكره ها نقل شده
است.
مآخذ: ابن جوزي، عبدالرحمن بن علي، صفـة الصفوة، به كوشش محمود فاخوري و محمد رواس
قلعه جي، بيروت، 1406ق/ 1986 م؛ همو، المنتظم، حيدرآباددكن، 1357 ق؛ ابن حجر
عسقلاني، احمد بن علي، لسان الميزان، بيروت، 1390ق/1971 م؛ ابن عماد، عبدالحي بن
احمد، شذرات الذهب، قاهره، 1350 ق؛ ابونعيم اصفهاني، احمد بن عبدالله، حليـة
الاولياء، قاهره، 1357 ق/ 1938 م؛ انصاري هروي، خواجه عبدالله، طبقات الصوفيه، به
كوشش عبدالحي حبيبي، تهران، 1362 ش؛ باخرزي، يحيي، اوراد الاحباب، به كوشش ايرج
افشار، تهران، 1358 ش؛ بغدادي، ايضاح؛ همو، هديه؛ خطيب بغدادي، احمد بن علي، تاريخ
بغداد، قاهره، 1350 ق؛ خليفة نيشابوري، احمد بن محمد، تلخيص تاريخ نيشابور حاكم
نيشابوري، به كوشش بهمن كريمي، تهران، 1339 ش؛ ذهبي، محمد بن احمد، سيراعلام
النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و علي ابوزيد، بيروت، 1404ق/1984 م؛ همو، ميزان
الاعتدال، به كوشش علي محمد بجاوي، بيروت، 1384 ق/1963 م؛ سلمي، محمد بن حسين،
طبقات الصوفيـة، به كوشش پدرسن، ليدن، 1960 م؛ عطار نيشابوري، فريدالدين، تذكرة
الاولياء، به كوشش محمد استعلامي، تهران، 1366 ش؛ قشيري، عبدالكريم بن هوازن،
الرسالـة القشيريـة، قاهره، 1379ق/1959 م؛ محمود بن عثمان، فردوس المرشديـة، به
كوشش ايرج افشار، تهران، 1333 ش؛ مروزي، منصور بن اردشير. مناقب الصوفيـة، به كوشش
نجيب مايل هروي، تهران. 1363 ش؛ هجويري، غزنوي، علي بن عثمان، كشف المحجوب، به كوشش
ژوكوفسكي، تهران، 1358 ش.
غلامعلي آريا