responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2254
ابو الشيخ اصفهانی
جلد: 5
     
شماره مقاله:2254

ابوالشِّيْخِ اِصْفَهاني، ابو محمد عبدالله بن محمد بن جعفر بن حيان (274 ـ آخر محرم 369 ق/887 ـ 27 اوت 979 م)، محدث مورخ نامي اصفهان. وي را با انتساب به جدش، حياني نيز خوانده اند (سمعاني، الانساب، 4/322). برخي او را ابن حبان نيز خوانده اند (مثلاً منذري، 1/539) كه ظاهراً تصحيف ابن حيان بوده است. ابوالشيخ در خانداني اهل علم و آشنا به حديث تولد و رشد يافت. وي پس از آموزشهاي مقدماتي در اصفهان، براي استماع حديث به شهرهاي مختلف: بصره، بغداد موصل، مكه و مدينه سفر كرد و نزد مشايخ بسياري به فراگيري دانش پرداخت (ذهبي، العبر، 2/358). وي در طبقة 10 و 11 طبقات المحدثين، شمار بسياري از مشايخ نام آور وي مي توان ابن ابي داوود سجستاني (ابوالشيخ، الامثال، 1/32)، ابوالقاسم بغوي، ابن ابي حاتم رازي، ابوبكر جعفر بن محمد فريابي (همو، طبقات، ‌چاپي، 1/194، 356، 2/219)، ابويعلي موصلي (همو، اخلاق النبي، 30، 87، جم‌)، ابوبكر بزّاز، محمد بن يحيي ابن منده و ابوالحسن ابن شنبوذ (همو، طبقات، عكسي، 216، 229، 299) را برشمرد (براي فهرستي از برخي مشايخ ديگر وي، نك‌ : ذهبي، سير، 6/277). در ميان شاگردان و روايان ابوالشيخ نيز افراد مشهوري به چشم مي خوردند، از جمله: ابونعيم اصفهاني (ابونعيم، 1/280، 335، جم‌)، ابوسعد ماليني، محمد بن اسحاق ابن منده، ابن مردويه و نيز نواده اش محمد بن عبدالرزاق بن ابي الشيخ (نك‌ : ذهبي، همان، 16/277ـ 278). رجال شناساني چون ابونعيم اصفهاني (2/90) و سمعاني (همان، 4/322) وي را ثقه دانسته اند. تنها ابواحمد عسال اصفهاني به دليلي كه دانسته نيست، وي را تضعيف كرده است (ابوالمظفر، 126). ابوالشيخ در فقه، تفسير و نيز قرائت تبحر داشت (نك‌ : ابن جزري، 1/447).
آثار:
الف ـ چاپي: 1.اخلاق النبي و آدابه، كه چندين بار از جمله در قاهره، به كوشش ابوالفضل عبدالله صديق ـ1959 م) و در بيروت به كوشش جميلي (1406 ق/ 1986 م) به چاپ رسيده است؛ 2. الامثال في الحديث النبوي، كه در بمبئي (1402 ق/ 1982 م) چاپ شده است؛ 3. طبقات المحدثين باصبهان و الواردين عليها، كه مهم ترين اثر اوست. اين كتاب يك بار به صورت ناقص با مقدمه اي مفصل به كوشش عبدالغفور در 2 جلد در بيروت (1407ـ 1408 ق/ 1987ـ 1988 م) و بار ديگر به طور كامل در 2 مجلد به كوشش عبدالغفار سليمان بنداري و كسروي حسن در همانجا (1409 ق/ 1989 م) منتشر شده است. ابوالشيخ در اين كتاب طبقات محدثان را به 11 فصل تقسيم كرده كه طبقه هاي 10 و11 آن را بدون تفكيك آورده است و شامل معاصران وي مي شود (ابوالشيخ، همان، 209).
ب ـ خطي: برخي از آثار خطي موجود ابوالشيخ عبارتند از :
1. ذكر القران ، كه چندين نسخه از آن دركتابخانه هاي ظاهرية دمشق (ظاهريه، 166) و دارالكتب مصر (سيد، 1/222) نگهداري مي شود؛ 2. العظم‌ـة. از اين اثر نسخه هايي در كتابخانه هاي ملي پاريس (دوسلان، شم‌ 4605)، (كوپريلي، 2/474)،‌ دارالكتب مصر (خديويه، 6/178)،‌ ظاهريه (ظاهريه، 166 ـ 167) و جز آنها موجود است. نيز در كتابخانة برلين (آلوارت، شم‌ 6159) اثري با عنوان المنتقي من كتاب العظم‌ـة لابن حبان وجود دارد؛ 3. الفوائد، كه نسخه اي از آن در كتابخانة ظاهريه نگهداري مي شود (ظاهريه. 167)؛ 4. النوادر و النيف، كه نسخه اي از آن در دارالكتب مصر (سيد، 3/181 ـ 182) موجود است. نيز پاره اي اجزاء روايي ابوالشيخ در كتابخانة ظاهريه موجود است (نك‌ : ظاهريه، 165 ـ 166). همچنين وي داراي تفسيري بوده كه مورد استفادة كساني چون سيوطي در الدر المنثور (1/86،‌87، جم‌ ) قرار گرفته و ظاهراً مفقود شده است (نك‌ : ابونعيم، 2/90؛ براي عناوين برخي ديگر از آثار وي، نك‌ : سمعاني، التحبير، 1/160، 161، 164، 190، 351، 456).
گفتني است كه ابوالشيخ در نوشته هاي خود جا به جا به نقل عبارات فارسي پرداخته (مثلاً طبقات، چاپي، 1/150، 174، 2/25، 245) كه حائز اهميت است.
مآخذ: ابن جزري، محمد بن محمد، غاي‌ـة النهاي‌ـة، به كوشش گ. برگشتر سر، قاهره، 1351ق/ 1932 م؛ ابوالشيخ اصفهاني، عبدالله بن محمد، اخلاق النبي (ص) و آدابه، به كوشش جميلي، بيروت، 1406ق/1986 م؛ همو، الامثال، به كوشش عبدالعلي عبدالحميد، بمبئي، 1402ق/1982 م؛ همو، طبقات المحدثين باصبهان، شيخة عكسي موجود در كتابخانة مركز؛ همو، همان، به كوشش بلوشي، بيروت، 1408ق/1988 م؛ ابوالمظفر حنفي، عيسي بن ابي بكر، الرد علي ابي بكر الخطيب، بيروت، دارالكتب العلمي‌ـة؛ ابونعيم اصفهاني، احمد بن عبدالله، ذكر اخبار اصبهان، به كوشش ددرينگ، ليدن، 1931 م؛ خديويه، فهرست؛ ذهبي، محمد بن احمد، سير اعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و اكرم بوشي، بيروت، 1404ق/1984 م؛ همو، العبر، به كوشش فؤاد سيد، كويت، 1984 م؛ سمعاني، عبدالكريم بن محمد، الانساب، حيدرآباددكن، 1382ق/ 1962 م؛ همو، التحبير في المعجم الكبير، به كوشش منيره ناجي سالم، بغداد، 1359ق/1975 م؛ سيد، خطي، سيوطي، الدر المنثور، بيروت، 1403ق/ 1983 م؛ ظاهريه، خطي (حديث)؛ كوپريلي، خطي؛ منذري، عبدالعظيم بن عبدالقوي، الترغيب و التزاهيب، به كوشش مصطفي محمد عماره، قاهره، كتابخانة مصطفي البابي، الحلبي؛ نيز:
Ahlwardt; De Slane.
مهدي سلماسي
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2254
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست