اَبورغال، شخصيت افسانه اي عرب از قبيلة ثقيف و از بازماندگان قوم ثمود. نام او را به اختلاف، زيد بن مخلّف (ياقوت، 2/7949 وقسيّ بن منبّه آورده اند (ابوالفرج، 4/76)؛ در حالي كه به گفتة ابن كلبي، قسي بن منبّه نام ثقيف غلام ابورغال بوده است (همو، 4/74). دربارة زندگي او نيز روايات گوناگوني آمده است: عده اي او را از پيروان صالح پيامبر و از بزرگان طائف (جاحظ، 6/156؛ ابوالفرج، همانجا) شمرده و بعضي غلام شعيب بن ذي مهدم دانسته اند (بلاذري، 1/25 ـ 26؛ ابن منظور، 11/291) كه مأمور رسيدگي به امور صدقات اموال و جمع آوري ماليات بود و به سبب سرپيچي از دستور صالح و ستمگري و سختگيري در اخذ ماليات، دچار بلاي آسماني گشت و يا به قولي به دست مردم كشته شد (بلاذري، ياقوت، همانجاها).
به روايتي ديگر، ابورغال از سوي مردم طائف به راهنمايي ابرهه در حمله به مكه برگزيده شد و در ميان راه در محلي به نام مغمّس درگذشت (ابن هشام، 1/31؛ طبري، 2/132).
با اينهمه روايت كرده اند كه روسل اكرم (ص)، در جنگ تبوك بر سر راه طائف، در محلي به نام حجر، با اشاره به داستان معجزه خواستن قوم ثمود از صالح، مردم را از معجزه خواستن از انبياء نهي كرد و فرمود: چون قوم ثمود از دستور خداوند سرپيچيدند. بلا بر آنان نازل شد و همگي را نابود ساخت، مگر مردي كه در حرم خداوند بود و از بلا مصون ماند و او نيز چون از حرم بيرون آمد، در همين جا دچار عذاب الهي و بلاي آسماني شد وهلاك گرديد و همين جا به خاك سپرده شد. پرسيدند: او كه بود؟ فرمود: ابورغال (احمدبن حنبل، 3 ـ 4/296؛ ازرقي، 1/133؛ ابوداوود، 3/464 ـ 465).
نيز گفته اند كه پيامبر دستور داد، قبر او را سنگسار كنند و سنگ زدن بر قبر ابورغال بعدها نزد عرب، چنان معمول شد كه به اشعار و مثلها راه يافت (نكـ: حسان بن ثابت، 1/168؛ جرير، 342؛ جاحظ، 6/157؛ مسعودي، 1/53 ـ 54).
قبر ابورغال در محلي «ذات عرق» و «البستان» كه «الغمير» ناميده مي شود، واقع شده است (علي، 7/343).
ابن كثير (2/171) با توجه به اختلاف روايات دربارة چگونگي مرگ ابورغال، احتمال داده كه وي با نياي بزرگش كه قبر او را نيز سنگ مي زدند، خلط شده باشد. ابورغال را مردي بسيار ستمگر خوانده اند (جاحظ، 6/156؛ ابن قتيبه، 91) و برخي محققان (علي، 4/150) برآنند كه ستمگري و قساوت در دوران اسلام به او نسبت داده شده و اين قساوت و بي رحميهاي حجاج بن يوسف ثقفي، حاكم عراق در دوران بني اميه و ديگر ثقفيان ارتباط دارد.
مآخذ: ابن قتيبه،‌ عبدالله بن مسلم، المعارف، به كوشش ثروت عكاشه، قاهره، 1960م؛ ابن كثير، البلداي‌ـة، ابن منظور، لسان؛ ابن هشام، عبدالملك. سيرة النبي، به كوشش محمد محيي اليدن عبدالحميد، قاهره، مطبع‌ـة المدني؛ ابوداوود، سليمان بن اشعث، سنن، به كوشش محمد محيي الدين عبدالحميد، مصر؛ ابوالفرج اصفهاني، الاغاني، بولاق، 1285ق؛ احمد بن حنبل، مسند، استانبول، 1402ق/ 1982م؛ ازرقي. محمد بن عبدالله، اخبار مكه، به كوشش رشدي صالح ملحس، بيروت، 1403ق/ 1983م؛ بلاذري، احمد ابن يحيي، انساب الاشراف، به كوشش محمد حميدالله، قاهره، 1959م؛ جاحظ، عمرو بن بحر، الحيوان، به كوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، 1388ق/ 169م؛ جرير بن عطيه، ديوان، بيروت، دارصادر؛ حسان بن ثابت، ديوان، به كوشش وليد عرفات، لندن، 1971م؛ طبري، تاريخ؛ علي، جواد، المفصل في تاريخ العرب قبل الاسلام، بيروت، 1970م؛ مسعودي، مروج الذهب، به كوشش يوسف داغر، بيروت. 1385ق/ 1965م؛ ياقوت، بلدان. ابوالحسن ديانت