اَبوالْخِيْرِ اِشْبيلي، ملّقب به شجّار، از دانشمندان بر جسته در كشاورزي. وي در اشبيليه به دنيا آمد. از سرگذشت او اطلاعي در دست نيست، همين اندازه مي دانيم كه در اواخر سدة 5 ق/11م ضمن گردشهاي علمي خويش در جنگلها، باغها و مزارعِ الشرف (منطقه اي در اشبيليه)، با ابو عمر احمد بن محمد حجاج، گياه شناس و مؤلف اشبيلي، آشنا شده و در 494 ق/ 1100م نزد پزشك اشبيلي، ابوالحسن شهاب معيطي درس مي خوانده است. اثر او كه بعدها عنوان الفلاحه يافت، يكي از مآخذ كتاب الفلاحة ابن عوّام (هـ م) بوده است (ابوالنصر، 28 (4)/557؛ EI2, I/135 - 136, II/901). مقالات او و معاصرانش ابن فاضل اندلسي، ابن حجاج اشبيلي، ابن وافد لخمي و ابن بصال، نخستين مقالاتي بود كه در اسپانيا دربارة كشاورزي نوشته مي شد (پرس، 197).
آثار: كتاب مشهور او الفلاحه، اثري است علمي و مبتني بر تجربه و مشاهدات شخصي ابوالخير دربارة رستنيهاي بيشه هاي الشرف، گرچه مانند نوشته هاي كهن تر دربارة كشاورزي مطالب عاميانه و خرافي نيز دارد. كتاب مزبور مشتمل بر اين مطالب است: ملاحظات كلي دربارة گياهان و انواع گوناگون آنها، نحوة درختكاري، زمان مناسب براي كاشت و رشد و باروري هر گياه، آفات گياهي، طرز تكثير گياهان و دانه ها، اطلاعاتي دربارة زنبور عسل و جانوران خانگي و جانوران وحشي و موذي. پايان كتاب به تجارب كلي و مطالبي مربوط به هواشناسي و ستاره شناسي اختصاص دارد (EI2,II/901). ابوالخير در تأليف اين اثر از كتاب النبات ابوالحنيفة دينوري و الفلاحه النبطية ابن وحشيه نيز استفاده كرده است. يك نسخه از اين اثر ضمن مجموعة شماره 4764 در كتابخانة ملي پاريس (بلوشه، 13) و نسخه اي ديگر در جامع زيتونة تونس نگهداري مي شود (امين، 3/29). كتابي كه به نام الفلاحه در 1357 ـ 1358 ق در فارس به چاپ رسيده، به غلط به ابوالخير نسبت داده شده است (نكـ: EI2، همانجا).
مآخذ: ابوالنصر، عادل، «من آثار الزرعيه في الاندلس»، مجله الجمع العلمي العربي، دمشق، 1373 ق/1953 م؛ امين، حسن، الموسوعه الاسلاميه، بيرون 1396 ق/ 1976 م؛ نيز:
Blochet; EI2; Peres, Henri, La Poesoe andalouse en arabe classique, Paris, 1953.
ابوالحسن ديانت