اِبْن‌ِ مُنَيّر، ابوالعباس‌ ناصرالدين‌ احمد بن‌ محمد بن‌ منصور بن‌ قاسم‌ بن‌ مختار جُذامى‌ جَروي‌ (3 ذيقعدة 620 - اول‌ ربيع‌الاول‌ 683ق‌/28 نوامبر 1223- 18 مة 1284م‌)، فقيه‌ مالكى‌، مفسر، خطيب‌ و قاضى‌ اسكندريه‌. وي‌ در اسكندريه‌ زاده‌ شد (ابن‌ فرات‌، 8/12) و همانجا نزد پدر خود و ابوبحر عبدالوهاب‌ ابن‌ رواج‌ و يوسف‌ ابن‌ مخيلى‌ حديث‌ فراگرفت‌ (صفدي‌، 8/128). او به‌ فراگيري‌ علوم‌ ديگر نيز علاقه‌ داشت‌، چنانكه‌ در فقه‌ مختصر ابن‌ حاجب‌ را آموخت‌ و بعدها با مؤلف‌ آن‌ ديدار داشت‌ و از وي‌ اجازة افتا گرفت‌ (ابن‌ فرحون‌، 1/244- 245). او در رشته‌هاي‌ گوناگون‌ از فقه‌ و اصول‌، علوم‌ قرآنى‌ و ادبيات‌ عرب‌ مهارت‌ داشته‌ و شخصيت‌ علمى‌ و اجتماعى‌ وي‌ مورد ستايش‌ مؤلفان‌ قرار گرفته‌ است‌ (ذهبى‌، العبر، 3/352؛ ابن‌ شاكر، عيون‌، 9/409، فوات‌، 1/149؛ ابن‌ فرحون‌، 1/243-244).
ابن‌ منير در مدارس‌ متعددي‌ از جمله‌ در جامع‌ جيوشى‌ تدريس‌ كرد (سيوطى‌، 1/384)، ولى‌ در منابع‌، از شاگردان‌ وي‌ تنها شمار اندكى‌ چون‌ ابن‌ راشد قفصى‌ و ابوحيان‌ نام‌ برده‌ شده‌اند (همانجا؛ مخلوف‌، 188). ابن‌ قرمس‌ نيز به‌ گفتة خويش‌ مشيخة ابن‌ منير را استخراج‌ نموده‌ و نزد خود وي‌ قرائت‌ كرده‌ است‌ (ابن‌ فرحون‌، 1/244).
ابن‌ منير در دوران‌ زندگى‌ خود مناصب‌ مختلفى‌ داشته‌، چنانكه‌ مدتى‌ تصدي‌ «ديوان‌ نظر» را به‌ عهده‌ داشت‌ و در 651ق‌ به‌ نيابت‌ از قاضى‌ ابن‌ تنسى‌ به‌ قضا پرداخت‌. در 652ق‌ مستقلاً به‌ اين‌ مقام‌ منصوب‌ شد و در ضمن‌ عهده‌دار مقام‌ خطابه‌ نيز گرديد. اما در 680ق‌ بر اثر سعايت‌ جمعى‌ از دشمنانش‌ نزد سلطان‌ از اين‌ مقام‌ بركنار شد. وي‌ پس‌ از بركناري‌ به‌ قاهره‌ رفت‌ و نزد امير علم‌الدين‌ شجاعى‌ و سلطان‌ قلاوون‌ صالحى‌ از خود دفاع‌ كرد و بار ديگر به‌ قضاي‌ اسكندريه‌ منصوب‌ شد، ولى‌ ديري‌ نپاييد كه‌ مجدداً معزول‌ گرديد (ابن‌ فرات‌، همانجا؛ ابن‌ شاكر، عيون‌، همانجا؛ ابن‌ فرحون‌، همانجا). ابن‌ منير در 63 سالگى‌ در اسكندريه‌ درگذشت‌ و در مقبرة پدرش‌ در جامع‌ غربى‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (ابن‌ فرات‌، همانجا؛ ذهبى‌، دول‌، 381). مسجدي‌ كه‌ وي‌ در آن‌ مدفون‌ شده‌، هم‌ اكنون‌ باقى‌ است‌ و به‌ جامع‌ المنير معروف‌ است‌.
ابن‌ منير داراي‌ آثار متعددي‌ بوده‌ كه‌ از آن‌ ميان‌ تنها الاتصاف‌ فيما تضمنّه‌ الكشّاف‌ من‌ الاعتزال‌، بارها از جمله‌ در 1966م‌ در حاشية الكشاف‌ زمخشري‌ در قاهره‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. ابن‌ منير اين‌ كتاب‌ را در عنفوان‌ جوانى‌ نوشته‌ و كسانى‌ چون‌ عزالدين‌ ابن‌ عبدالسلام‌ و شمس‌الدين‌ خسروشاهى‌ بر آن‌ تقريظ نوشته‌اند (ابن‌ فرحون‌، 1/245). دو اثر وي‌ نيز به‌ صورت‌ خطى‌ موجود است‌: 1. البحر الكبير فى‌ نخب‌ التفسير، در تفسير قرآن‌ كه‌ نسخه‌هايى‌ از آن‌ در كتابخانة گوتا ( پرچ‌، شم و دارالكتب‌ مصر (سيد، 1/21) موجود است‌؛ 2. تحرير التنزيه‌ و تحذير التشبيه‌، در مبحث‌ صفات‌ الهى‌ كه‌ نسخه‌هايى‌ از آن‌ در برلين‌ ( آلوارت‌، شم و در حلب‌ ( المنتخب‌، 223-224) يافت‌ مى‌شود (براي‌ عناوين‌ ديگر آثار او، نك: ابن‌ شاكر، فوات‌، 1/149؛ ابن‌ فرحون‌، همانجا؛ حاجى‌ خليفه‌، 1/82، 136، 517؛ بغدادي‌، 2/577). گويا خطب‌ ابن‌ منير در ديوانى‌ گردآمده‌ بود (نك: ابن‌ شاكر، همانجا). برخى‌ از اشعار او نيز در منابع‌ نقل‌ شده‌ است‌ (ابن‌ شاكر، همانجا؛ صفدي‌، 8/129؛ مقريزي‌، (1(2)/553 -554).
مآخذ: ابن‌ شاكر كتبى‌، محمد، عيون‌ التواريخ‌، نسخة خطى‌ كتابخانة فيض‌الله‌ افندي‌، شم 2922؛ همو، فوات‌ الوفيات‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1973م‌؛ ابن‌ فرات‌، محمد بن‌ عبدالرحيم‌، تاريخ‌، به‌ كوشش‌ قسطنطنين‌ رزيق‌ و نجلا عزالدين‌، بيروت‌، 1939م‌؛ ابن‌ فرحون‌، ابراهيم‌، الديباج‌ المذهب‌، به‌ كوشش‌ محمد احمدي‌ ابوالنور، قاهره‌، 1974م‌؛ بغدادي‌، هديه‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ ذهبى‌، محمد، دول‌ الاسلام‌، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ همو، العبر، به‌ كوشش‌ محمد سعيد زغلول‌، بيروت‌، 1405ق‌/ 1985م‌؛ سيد، فؤاد، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، 1954م‌؛ سيوطى‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384ق‌/1964م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ محمد يوسف‌ نجم‌، ويسبادن‌، 1391ق‌/1971م‌؛ مخلوف‌، محمد، شجرة النور الزكية، بيروت‌، 1350ق‌؛ مقريزي‌، احمد، السلوك‌، به‌ كوشش‌ مصطفى‌ زياده‌، قاهره‌، 1376ق‌/1957م‌؛ المنتخب‌ من‌ المخطوطات‌ العربية فى‌ حلب‌، بيروت‌، 1407ق‌/1986م‌؛ نيز:
Ahlwardt; Pertsch.
بخش‌ فقه‌، علوم‌ قرآنى‌ و حديث‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا