اِبْن‌ِ كَرَكى‌، ابوالوفاء ابراهيم‌ بن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ محمد بن‌ اسماعيل‌ كركى‌، ملقب‌ به‌ برهان‌الدين‌ (835 -922ق‌/1432-1516م‌)، قاضى‌ و فقيه‌ حنفى‌ و رجل‌ سياسى‌ مصر. كنية او را ابوالفضل‌ نيز گفته‌اند. اصل‌ خاندان‌ او به‌ كرك‌ (در شرق‌ اردن‌) باز مى‌گردد. مادرش‌ زنى‌ چركسى‌ از موالى‌ يشبك‌ اتابك‌ بود. او در قاهره‌ متولد شد و پس‌ از حفظ قرآن‌ به‌ خواندن‌ و حفظ برخى‌ كتب‌ متداول‌ چون‌ اربعين‌ نووي‌، شاطبيه‌، مختصر قدوري‌ و الفية ابن‌ مالك‌ مشغول‌ شد. او از استادانى‌ مانند ابن‌ حجر عسقلانى‌، علم‌الدين‌ بلقينى‌، قلقشندي‌، ولوي‌ سفطى‌، امين‌ آقسرايى‌ و ابن‌ همام‌ و ديگران‌ بهره‌ برد و به‌ كسب‌ اجازه‌ از آنان‌ نايل‌ آمد و در تفسير، فقه‌، حديث‌ و ادبيات‌ تبحر يافت‌. او بر اثر كثرت‌ معاشرت‌ با امرا و بزرگان‌ ترك‌، زبان‌ تركى‌ را خوب‌ مى‌دانست‌ (سخاوي‌، 1/59 -61). اگرچه‌ به‌ صورت‌ دقيق‌ مشخص‌ نيست‌ كه‌ ابن‌ كركى‌ چگونه‌ و به‌ چه‌ وسيله‌ به‌ بارگاه‌ امير قايتباي‌ راه‌ يافته‌ است‌، اما سخاوي‌ (همانجا) از سفر وي‌ در ملازمت‌ امير به‌ بحيره‌ ياد كرده‌ و به‌ وضوح‌ اشاره‌ مى‌كند كه‌ اين‌ سفر قبل‌ از به‌ سلطنت‌ رسيدن‌ قايتباي‌ و در زمان‌ امارت‌ او بوده‌ است‌. او اندكى‌ بعد با به‌ سلطنت‌ رسيدن‌ قايتباي‌ (حك 872 -901ق‌) بيش‌ از پيش‌ نزد سلطان‌ تقرّب‌ يافت‌ و نديم‌ خاص‌ او شد، چنانكه‌ در خلوت‌ و جمع‌ در ملازمت‌ او بود. گويا سلطان‌ بسياري‌ از صاحب‌ منصبان‌ را عزل‌ كرده‌، اختيارات‌ آنان‌ را بدو سپرده‌ بود. سخاوي‌ (1/61 -63) و عيدروسى‌ (ص‌ 102) به‌ تفصيل‌ به‌ شرح‌ مناصب‌ او پرداخته‌اند. او در سفرها از جمله‌ سفر به‌ شام‌، حلب‌، بيت‌المقدس‌، مكه‌ و مدينه‌ در ركاب‌ سلطان‌ بود (سخاوي‌، 1/62).
در 883ق‌ (همو، 1/63؛ تونكى‌، 3/180) خاطر سلطان‌ از او رنجيده‌ شد و وي‌ در 886ق‌ به‌ كلى‌ از حضور در بارگاه‌ منع‌ گرديد (سخاوي‌، همانجا؛ عيدروسى‌، 102). آنگاه‌ مدتى‌ در خانة خويش‌ به‌ تدريس‌ و افتاء اشتغال‌ ورزيد، تا اينكه‌ در 898ق‌ به‌ امامت‌ اعاده‌ شد و سال‌ بعد اقراءِ حديث‌ و مشيخة اشرفيه‌ را نيز به‌ دست‌ آورد. در 903ق‌ در عهد ناصرالدين‌ محمد ابن‌ قايتباي‌ (حك 901-904ق‌) به‌ قضاءِ حنفيه‌ منصوب‌ گرديد، ليكن‌ در 906ق‌ بار ديگر معزول‌ شد و به‌ روزگار شرف‌الدين‌ غوري‌ (حك 906- 922ق‌) مقام‌ قضا به‌ وي‌ پيشنهاد گرديد، اما آن‌ را نپذيرفت‌ (عيدروسى‌، 102-103). مرگ‌ ابن‌ كركى‌ در قاهره‌، بر اثر غرق‌ شدن‌ در بركه‌اي‌ كه‌ مقابل‌ خانه‌اش‌ قرار داشت‌، روي‌ داد (غزي‌، 1/112؛ ابن‌ عماد، 8/104).
آثار: 1. تاريخ‌ ابراهيم‌ كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة ملى‌ پاريس‌ موجود است‌ ( دوسلان‌، شم 1931 )؛ 2. فيض‌ المولى‌ الكريم‌ على‌ عبده‌ ابراهيم‌، در فقه‌ حنفى‌ كه‌ نسخ‌ خطى‌ آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ مصر، تركيه‌ و جز آن‌ موجود است‌ (نك: ازهريه‌، 2/234؛ خديويه‌، 3/98؛ منجد، 31؛ ، TS شم GAL,S,II/95;4078 .(GAL,II/101; همچنين‌ نسخه‌اي‌ تحت‌ عنوان‌ مجموعة المسائل‌ در كتابخانة دانشگاه‌ پيل‌ وجود دارد (نموي‌، شم .(921
مآخذ: ابن‌ عماد، عبدالحى‌، شذرات‌ الذهب‌، قاهره‌، 1351ق‌؛ ازهريه‌، فهرست‌؛ تميمى‌، تقى‌الدين‌، الطبقات‌ السنية فى‌ تراجم‌ الحنفية، به‌ كوشش‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، رياض‌، 1403ق‌/1983م‌؛ تونكى‌، محمود حسن‌، معجم‌ المصنفين‌، بيروت‌، 1344ق‌؛ خديويه‌، فهرست‌؛ سخاوي‌، محمد، الضوء اللامع‌، قاهره‌، 1354ق‌؛ عيدروسى‌، عبدالقادر، تاريخ‌ النور السافر، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ غزي‌، محمد، الكواكب‌ السائرة، به‌ كوشش‌ جبرائيل‌ سليمان‌ جبّور، بيروت‌، 1945م‌؛ منجد، صلاح‌الدين‌، المخطوطات‌ العربية فى‌ فلسطين‌، بيروت‌، 1982م‌؛ نيز:
De Slane; GAL; GAL,S; Nemoy, Leon, Arabic Manuscripts in the Yale University Library, New Haven, 1956; TS.
قهار مقيمى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا