اِبْن‌ِ فُرات‌، عزّالدين‌ عبدالرحيم‌ بن‌ محمد بن‌ عبدالرحيم‌ (759- 16 يا 26 ذيحجة 851ق‌/1357-22 فوريه‌ يا 3 مارس‌ 1448م‌)، محدث‌ و قاضى‌ حنفى‌ مصر و فرزند ابن‌ فرات‌ مورخ‌. وي‌ در قاهره‌ چشم‌ به‌ جهان‌ گشود و در همانجا رشد يافت‌. ضمن‌ حفظ قرآن‌، دو متن‌ مهم‌ فقه‌ حنفى‌، العمدة و البداية، را نيز حفظ كرد. از 771ق‌ به‌ بعد دانش‌ خود را بر فقيهان‌ مذاهب‌ اربعة اهل‌ سنت‌ عرضه‌ داشت‌ و از سراج‌الدين‌ هندي‌ و شمس‌الدين‌ طرابلسى‌ (از حنفيان‌)، بلقينى‌ و ابن‌ ملقن‌ (از شافعيان‌)، ابن‌ مرزوق‌ كبير و برهان‌الدين‌ اخنايى‌ (از مالكيان‌) و علاءالدين‌ كنانى‌ و شمس‌الدين‌ زركشى‌ (از حنبليان‌) اجازه‌ دريافت‌ كرد (سخاوي‌، الضوء، 4/186، طبقات‌، 128، التبر، 193). او فقه‌ حنفى‌ را از قاضيان‌ آن‌ مذهب‌ چون‌ شرف‌الدين‌ ابن‌ منصور، جمال‌الدين‌ ملطى‌ و ديگران‌، نحو را از محب‌الدين‌ ابن‌ جمال‌الدين‌ ابن‌ هشام‌ و برهان‌الدين‌ دجوي‌ و شرح‌ الفية زين‌الدين‌ عراقى‌ را (در علم‌ حديث‌) از خود او آموخت‌ و نكت‌ وي‌ را نيز نزد ابن‌ صلاح‌ خواند. ابن‌ فرات‌ سخت‌ تحت‌ تأثير شخصيت‌ زين‌الدين‌ عراقى‌ بود، از او با لقب‌ شيخ‌ و امام‌ ياد مى‌كرد و بخش‌ قابل‌ توجهى‌ از امالى‌ او را نيز تحرير نمود (همو، الضوء، طبقات‌، همانجاها).
وي‌ همچنين‌ از حسين‌ بن‌ عبدالرحمان‌ تكريتى‌، مجدالدين‌ اسماعيل‌ حنفى‌، جمال‌الدين‌ رشيدي‌ و ديگران‌ استماع‌ حديث‌ نمود (همو، الضوء، 4/186-187، طبقات‌، 129، التبر، 193) و از قريب‌ 230 شيخ‌ اجازة روايت‌ گرفت‌ كه‌ در روايت‌ از اكثر اين‌ مشايخ‌ متفرد است‌. با اينكه‌ ابن‌ فرات‌ بسياري‌ را علم‌ حديث‌ آموخت‌، از وي‌ كم‌ روايت‌ شده‌ و از اين‌ رو سخاوي‌ اصحاب‌ وي‌ را مورد نكوهش‌ قرار داده‌ است‌ (همو، التبر، 194، الضوء، طبقات‌، همانجاها).
ابن‌ فرات‌ از 811ق‌ به‌ بعد به‌ نيابت‌ از امين‌ طرابلسى‌ عهده‌دار قضا گرديد. همچنين‌ از ظواهر امر برمى‌آيد كه‌ به‌ جانشينى‌ مجدالدين‌ اسماعيل‌ نيز نايل‌ آمده‌ است‌ (سخاوي‌، الضوء، همانجا). اثر موجود وي‌ تلخيص‌ِ شرح‌ منظومة ابن‌ وهبان‌ در فقه‌ حنفى‌ با عنوان‌ نخبة الفوائد من‌ عقد القلائد فى‌ حل‌ قيد الشرائد و نظم‌ الفرائد است‌ كه‌ نسخه‌هاي‌ آن‌ در مصر و استانبول‌ وجود دارد (خديويه‌، 3/142؛ ، TS شم GAL,S, 3993 .(II/95; به‌ ابن‌ فرات‌ ديوانى‌ هم‌ نسبت‌ داده‌اند كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در برلين‌ نگاهداري‌ مى‌شود. ( آلوارت‌، شم .(7900
او اثر ديگري‌ نيز تحت‌ عنوان‌ تذكرة الانام‌ فى‌ النهى‌ عن‌ القيام‌، داشته‌ است‌ (حاجى‌ خليفه‌، 1/385). گفته‌اند آثار علمى‌ ابن‌ فرات‌ از جهت‌ بيان‌ و عربيت‌ ضعيف‌ بوده‌ است‌ (سخاوي‌، الضوء، 4/188، طبقات‌، 13).
مآخذ: حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ خديويه‌، فهرست‌؛ سخاوي‌، محمد، التبر المسبوك‌، قاهره‌، مكتبة الكليات‌ الازهرية؛ همو، الضوء اللامع‌، قاهره‌، 1354ق‌؛ همو، طبقات‌ الحنفية، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ نيز:
Ahlwardt; GAL,S; TS.
عباس‌ نقيئى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا