اِبْن‌ِ غَلْبون‌، ابوالطيب‌ عبدالمنعم‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ غلبون‌ بن‌ مبارك‌ (12 رجب‌ 309-7 جمادي‌الاول‌ 389ق‌/16 نوامبر 920-26 آوريل‌ 999م‌)، مقري‌ و محدث‌ شافعى‌ مصري‌. وي‌ در حلب‌ زاده‌ شد، در مصر سكنى‌ گزيد و همانجا درگذشت‌ (ابن‌ خلكان‌، 5/277؛ ابن‌ جزري‌، غاية، 1/470). ابن‌ غلبون‌ در قرائت‌ از استادانى‌ مانند ابراهيم‌ بن‌ عبدالرزاق‌، محمد بن‌ جعفر فريابى‌ و ابن‌ خالويه‌ بهره‌ برد (ذهبى‌، تاريخ‌، 184؛ ابن‌ جزري‌، همان‌، 1/470-471) و از عبيدالله‌ بن‌ حسين‌ انطاكى‌، عدي‌ بن‌ احمد بن‌ عبدالباقى‌ اذنى‌ و احمد بن‌ محمد بن‌ عمارة دمشقى‌ حديث‌ شنيد (ذهبى‌، همانجا). ابن‌ سوار به‌ خطا محمد بن‌ سنان‌ شيزري‌ معروف‌ به‌ ابن‌ سرج‌ (ه م‌) را از مشايخ‌ او شمرده‌ است‌ (نك: ابن‌ جزري‌، همان‌، 1/471).
ابن‌ غلبون‌ بعدها خود در اين‌ دو رشته‌ به‌ تدريس‌ پرداخت‌. برخى‌ از شاگردان‌ وي‌ در قرائت‌ عبارت‌ بودند از: فرزندش‌ ابوالحسن‌ طاهر، مكى‌ بن‌ ابى‌ طالب‌ قيسى‌، ابوعمر طلمنكى‌، احمد بن‌ نفيس‌ و مقدسى‌ جغرافى‌دان‌ مشهور (ذهبى‌، ابن‌ جزري‌، همانجاها؛ مقدسى‌، 202). در حديث‌ نيز كسانى‌ همچون‌ عبيدالله‌ بن‌ احمد بن‌ سخت‌ رقّى‌، احمد بن‌ ابراهيم‌ بن‌ كامل‌ صوري‌، محمد بن‌ جعفر ميماسى‌ و حسن‌ بن‌ اسماعيل‌ ضراب‌ از وي‌ بهره‌ برده‌اند (ذهبى‌، همانجا).
وي‌ هم‌ از نظر وسعت‌ آگاهى‌ و دقت‌ِ علمى‌، و هم‌ از نظر خصوصيات‌ اخلاقى‌ مورد تمجيد پيشينيان‌ قرار گرفته‌ (ابن‌ خلكان‌، همانجا، به‌ نقل‌ از ثعالبى‌؛ ذهبى‌، همان‌، 185، به‌ نقل‌ از ابوعمرودانى‌) و وزير وقت‌ ابوجعفر ابن‌ فضل‌ نيز بسيار او را احترام‌ مى‌داشته‌ است‌ (ذهبى‌، معرفة، 1/286).
ابن‌ غلبون‌ در خصوص‌ مسايل‌ مربوط به‌ قرائت‌ نظراتى‌ ابراز داشته‌ كه‌ شاگردش‌ مكى‌ بن‌ ابى‌ طالب‌ برخى‌ از آنها را در كتاب‌ الكشف‌ بازگو كرده‌ است‌ (از جمله‌ نك: 1/58، 97، 117، جم).
او علاوه‌ بر قرائت‌ و حديث‌ در ادب‌ و شعر نيز دستى‌ داشته‌ است‌، به‌ طوري‌ كه‌ برخى‌ چون‌ ثعالبى‌ ادب‌ وي‌ را ستوده‌اند (ابن‌ خلكان‌، همانجا) و در منابع‌ ابياتى‌ را از او نقل‌ كرده‌اند (نك: همانجا؛ ابن‌ جزري‌، غاية، 1/471).
مهم‌ترين‌ اثر او كه‌ تاكنون‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ يافت‌ نشده‌ الارشاد در قرائات‌ هفتگانه‌ است‌ كه‌ از اولين‌ آثار مهم‌ در اين‌ زمينه‌ شمرده‌ مى‌شود و از همان‌ زمان‌ِ تأليف‌ مورد عنايت‌ مقريانى‌ چون‌ مهدوي‌ و پس‌ از آن‌ مورد استفادة كسانى‌ چون‌ ابن‌ بليمه‌ قرار گرفته‌ و ابن‌ جزري‌ آن‌ را يكى‌ از مأخذ خود در گردآوري‌ النشر قرار داده‌ است‌ (نك: النشر، 1/79- 80).
اثر ديگري‌ از او با عنوان‌ الاستكمال‌ لبيان‌ مذاهب‌ القراء السبعة فى‌ التفخيم‌ و الامالة، به‌ صورت‌ خطى‌ در كتابخانه‌هاي‌ جامع‌ كبير صنعا (صنعا، 1/22)، چستربيتى‌ ( آربري‌، شم و موزة بريتانيا (ريو، شم نگهداري‌ مى‌شود. همچنين‌ رساله‌اي‌ خطى‌ در خصوص‌ استعاذه‌ در گوتا موجود است‌ ( پرچ‌، شم كه‌ بروكلمان‌ آن‌ را به‌ ابن‌ غلبون‌ نسبت‌ داده‌ است‌ )، GAL,S,I/330) ولى‌ چون‌ اطلاعات‌ كافى‌ دربارة مؤلف‌ در نسخة مزبور ذكر نشده‌، سزگين‌ انتساب‌ اين‌ اثر را به‌ ابن‌ غلبون‌ مورد ترديد قرار داده‌ است‌ ؛ GAS,I/15) براي‌ ديگر آثار منسوب‌، نك: حاجى‌ خليفه‌، 1/644 - 645، 2/1737- 1738).
مآخذ: ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهاية، به‌ كوشش‌ گ‌. برگشترسر، قاهره‌، 1352ق‌/ 1933م‌؛ همو، النشر فى‌ القراءات‌ العشر، به‌ كوشش‌ على‌ محمد ضباع‌، قاهره‌، كتابخانة مصطفى‌ محمد؛ ابن‌ خلكان‌، وفيات‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ ذهبى‌، محمد، تاريخ‌ الاسلام‌، حوادث‌ 381-400ق‌، به‌ كوشش‌ عمر عبدالسلام‌ تدمري‌، بيروت‌، 1409ق‌/ 1988م‌؛ همو، معرفة القراء الكبار، به‌ كوشش‌ محمد سيد جادالحق‌، قاهره‌، 1387ق‌/ 1967م‌، صنعا، خطى‌؛ مقدسى‌، محمد، احسن‌ التقاسيم‌، به‌ كوشش‌ دخويه‌، ليدن‌، 1906م‌؛ مكى‌ بن‌ ابى‌ طالب‌ قيسى‌، الكشف‌ عن‌ وجوه‌ القراءات‌ السبع‌، به‌ كوشش‌ محيى‌الدين‌ رمضان‌، بيروت‌، 1401ق‌/1981م‌؛ نيز:
Arberry; GAL,S; GAS; Rieu, Ch., Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British in the British Museum, London, 1894; Pertsch.
محمدصادق‌ شريعت‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا