اِبْن‌ِ عِراقى‌، ابوزرعة ولى‌الدين‌ احمد بن‌ عبدالرحيم‌ (3 ذيحجة 762-27 شعبان‌ 826ق‌/4 اكتبر 1361-6 اوت‌ 1423م‌)، فقيه‌ و قاضى‌ شافعى‌ مصري‌. پدرش‌ عالم‌ مشهور حديث‌، حافظ زين‌الدين‌ عراقى‌ است‌. ابن‌ عراقى‌ در قاهره‌ متولد شد (سخاوي‌، 1/337) و در 3 سالگى‌ همراه‌ پدر به‌ دمشق‌ رفت‌. پدر از كودكى‌ مشوق‌ او در تحصيل‌ علم‌ بود و او را در دمشق‌ در مجالس‌ درس‌ شاگردان‌ فخرالدين‌ ابن‌ بخاري‌ و فخرالدين‌ ابن‌ عساكر و ديگر محدثان‌ شركت‌ داد و پس‌ از چندي‌ به‌ قاهره‌ بازگرداند (ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 4/103-104؛ ابن‌ فهد، 284- 285؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، 1/312). آنگاه‌ ابن‌ عراقى‌ به‌ حفظ قرآن‌ پرداخت‌ (سخاوي‌، همانجا). در 780ق‌ بار ديگر به‌ دمشق‌ رفت‌ و نزد طبقة جديدي‌ از محدثان‌ حديث‌ شنيد. در عين‌ حال‌ از فراگيري‌ ساير علوم‌ نيز غافل‌ نبود. ابن‌ عراقى‌ در زادگاهش‌ قاهره‌ و نيز در دمشق‌، بيت‌المقدس‌، مكه‌ و مدينه‌ نزد بزرگان‌ زمان‌ چون‌ سراج‌الدين‌ بلقينى‌، جمال‌الدين‌ اسنوي‌، برهان‌الدين‌ ابن‌ جماعه‌، ابن‌ ملقن‌، جمال‌الدين‌ ابن‌ نباته‌ و ابوالبقاء سبكى‌، فقه‌، حديث‌ و ديگر دانشها را فراگرفت‌ (ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 4/104؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، 1/313؛ سخاوي‌، همانجا). پس‌ از درگذشت‌ پدر مشاغل‌ او را عهده‌دار شد و در جامع‌ طولونى‌ و مدارس‌ ديگر تدريس‌ فقه‌ و حديث‌ را آغاز كرد و بعد از درگذشت‌ همام‌الدين‌، شيخ‌ مدرسة جماليه‌، به‌ جانشينى‌ او برگزيده‌ شد. در دهة 90 به‌ نيابت‌ قاضى‌ عمادالدين‌ كركى‌ منصوب‌ گرديد و مدت‌ 20 سال‌ در اين‌ مقام‌ باقى‌ ماند. در 823ق‌ براي‌ به‌ جاي‌ آوردن‌ مناسبك‌ حج‌ به‌ مكه‌ رفت‌ و در حرمين‌ به‌ تدريس‌ پرداخت‌. پس‌ از وفات‌ قاضى‌ جلال‌الدين‌ بلقينى‌ (824ق‌) از سوي‌ ملك‌ ظاهر به‌ قاضى‌ القضاتى‌ برگزيده‌ شد. اما يك‌ سال‌ و اندي‌ بعد در اثر دشمنى‌ برخى‌ دولتمردان‌ از اين‌ مقام‌ بركنار شد و كمتر از يك‌ سال‌ بعد درگذشت‌. پيكر او را كنار پدرش‌ به‌ خاك‌ سپردند (ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 4/104- 105؛ ابن‌ حجر، 8/22؛ سخاوي‌، 1/339- 340).
آثار:
الف‌ - چاپى‌: 1. ذيل‌ الكاشف‌ ذهبى‌، به‌ كوشش‌ بوران‌ صناوي‌، بيروت‌، 1986م‌؛ 2. شرح‌ الصدر فى‌ ذكر ليلة القدر، كه‌ در 1343ق‌ ضمن‌ مجموعه‌اي‌ در قاهره‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌.
ب‌ - خطى‌: 1. الامالى‌. نسخه‌هايى‌ از اين‌ اثر در كتابخانه‌هاي‌ بانكيپور ( بانكيپور، شم و بريل‌ (لاندبرگ‌، شم موجود است‌؛ 2. تحرير الفتاوي‌ على‌ التنبيه‌ و المنهاج‌ و الحاوي‌. از اين‌ اثر نسخه‌هايى‌ در كتابخانه‌هاي‌ ملى‌ (ملى‌، 8/452) و ازهريه‌ (ازهريه‌، 2/460) يافت‌ مى‌شود. نسخة اخير در 855ق‌ كتابت‌ شده‌ است‌؛ 3. ذيل‌ على‌ ذيل‌ العبر ذهبى‌. نسخه‌اي‌ از اين‌ اثر كه‌ ذيلى‌ است‌ بر تذييل‌ پدر مؤلف‌ بر ذيل‌ العبر ذهبى‌، در كتابخانة كوپريلى‌ (كوپريلى‌، 1/552) موجود است‌؛ 4. المستفاد من‌ مبهمات‌ المتن‌ و الاسناد. نسخه‌هايى‌ از اين‌ اثر در كتابخانه‌هاي‌ مرعشى‌ (مرعشى‌، 10/358) و برلين‌ ( آلوارت‌، شم نگهداري‌ مى‌شود؛ 5. المعين‌ على‌ ارجوزة ابن‌ ياسمين‌، كه‌ شرحى‌ است‌ بر منظومة ابن‌ ياسمين‌ در جبر و مقابله‌ و نسخه‌هايى‌ از آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ اوقاف‌ بغداد (طلس‌، 329)، ظاهريه‌ (ظاهريه‌، 58) و برلين‌ ( آلوارت‌، شم وجود دارد؛ 6. النظم‌ الوهّاج‌ّ فى‌ نظم‌ المنهاج‌. اين‌ اثر كه‌ بنا به‌ تصريح‌ مؤلف‌ در 788ق‌ تأليف‌ شده‌، شرخى‌ است‌ بر نظم‌ منهاج‌ الاصول‌ از پدرش‌ و نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة مجلس‌ شورا (شورا، 9/70) نگهداري‌ مى‌شود. نسخه‌هايى‌ از ديگر تأليفات‌ وي‌ نيز در برخى‌ از كتابخانه‌هاي‌ جهان‌ موجود است‌ (براي‌ نمونه‌، نك: II/71, 679, I/509, GAL,S, II/123; 495, I/192, GAL, .(105,
آثار ديگري‌ نيز از وي‌ ياد شده‌ كه‌ نسخه‌اي‌ از آنها در دست‌ نيست‌ (ابن‌ فهد، 287؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، 1/315؛ سخاوي‌، 1/343؛ داوودي‌، 1/51).
مآخذ: ابن‌ تغري‌ بردي‌، يوسف‌، المنهل‌ الصافى‌، به‌ كوشش‌ احمد يوسف‌ نجاتى‌، قاهره‌، 1375ق‌/1956م‌؛ ابن‌ حجر، احمد بن‌ على‌، انباء الغمر بابناء العمر، حيدرآباد دكن‌، 1395ق‌/1975م‌؛ ابن‌ فهد، محمد، «لحظ الالحاظ»، ذيل‌ تذكرة الحفاظ ذهبى‌، حيدرآباد دكن‌، 1400ق‌/1980م‌؛ ازهريه‌، فهرست‌؛ داوودي‌، محمد، طبقات‌ المفسرين‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ سخاوي‌، محمد، الضوء اللامع‌، قاهره‌، 1353ق‌؛ شورا، خطى‌؛ طلس‌، محمد اسعد، الكشاف‌ عن‌ مخطوطات‌ خزائن‌ كتب‌ لاوقاف‌، بغداد، 1372ق‌/1953م‌؛ ظاهريه‌، خطى‌ (رياضيات‌)؛ كوپريلى‌، خطى‌؛ مرعشى‌، خطى‌؛ ملى‌، خطى‌؛ نيز:
Ahlwardt; Bankipore; GAL; GAL,S; Landberg, C., Catalogue de manuscrits arabes..., Leiden, 1883.
محسن‌ عابدي‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا