اِبْن‌ِ طَلْحه‌، ابوسالم‌ كمال‌الدين‌ محمد بن‌ طلحة بن‌ محمد بن‌ حسن‌ عَدَوي‌ قرشى‌ (582 -27 رجب‌ 652ق‌/1186-12 سپتامبر 1254م‌)، شاعر، قاضى‌ و فقيه‌ شافعى‌. وي‌ در يكى‌ از روستاهاي‌ نصيبين‌ زاده‌ شد، براي‌ كسب‌ دانش‌ به‌ نيشابور رفت‌ و در آنجا از مؤيد بن‌ محمد بن‌ على‌ طوسى‌ و زينب‌ الشعريه‌ بهره‌ برد (ابن‌ فوطى‌، «تلخيص‌»، 255- 256؛ ذهبى‌، العبر، 3/269؛ صفدي‌، 3/176) و در 605ق‌/1209م‌ در موصل‌ از ابوالسعادت‌ ابن‌ اثير جزري‌ استفاده‌ كرد و بعد از مدتى‌ در رشته‌هاي‌ متنوعى‌ از علوم‌ به‌ تبحر رسيد (ابن‌ فوطى‌، همان‌، 255؛ جواد، 4(3)/179، به‌ نقل‌ از نسخة خطى‌ جامع‌ الاصول‌ ابن‌ اثير). از ديگر مشايخ‌ و استادان‌ وي‌ مى‌توان‌ فتح‌ الدين‌ عبدالخالق‌ بن‌ عبدالحميد وَبَري‌ و ابوعبدالله‌ محمد بن‌ حسن‌ اخميمى‌ را نام‌ برد (ابن‌ فوطى‌، تلخيص‌، 4(3)/36-37؛ حاجى‌ خليفه‌، 1/734). از شاگردان‌ و راويان‌ وي‌ ابن‌فوطى‌، محمدبن‌ يوسف‌گنجى‌، مجدالدين‌ابن‌عديم‌، شهاب‌الدين‌ كفري‌، جمال‌الدين‌ ابن‌ جوخى‌ و عبدالمؤمن‌ بن‌ خلف‌ دمياطى‌ را مى‌شناسيم‌ (نك: گنجى‌، 231؛ ابن‌ فوطى‌، همانجا؛ ذهبى‌، سير، 23/294). ابن‌ طلحه‌ شعر نيز مى‌سرود و ابياتى‌ از وي‌ در الجفر الجامع‌، مطالب‌ السؤول‌ (جم) و همچنين‌ عيون‌ التواريخ‌ ابن‌ شاكر (20/78) آمده‌ است‌ (نيز نك: ابن‌ فوطى‌، «تلخيص‌»، 255). او مدتى‌ سمت‌ قضا در بُصري‌ (محلى‌ در شام‌) و زمانى‌ نيز قضاي‌ حلب‌ را به‌ عهده‌ داشت‌ (ابوشامه‌، 188؛ گنجى‌، همانجا)؛ آنگاه‌ خطيب‌ دمشق‌ گرديد، اما پس‌ از مدتى‌ از مقام‌ خود معزول‌ شد. از آن‌ پس‌ به‌ جزيره‌ رفت‌ و در نصيبين‌ به‌ امر قضا پرداخت‌ (ابوشامه‌، همانجا؛ ابن‌ كثير، 13/186).
همچنين‌ از حضور وي‌ در 642ق‌/1244م‌ در حلب‌ و از رفتن‌ وي‌ به‌ قاهره‌ سخن‌ رفته‌ است‌ و گفته‌ شده‌ كه‌ با ملك‌ اشرف‌ نيز روابط نزديكى‌ داشت‌ و بارها فرستادة او به‌ سوي‌ ديگر حكمرانان‌ بود (ابن‌ فوطى‌، همان‌، 256؛ مقريزي‌، 1(2)/396). هنگامى‌ كه‌ در 648ق‌ در مدرسة امينية دمشق‌ اقامت‌ داشت‌، توسط ملك‌ ناصر براي‌ احراز مقام‌ وزارت‌ دعوت‌ شد كه‌ وي‌ ابتدا اين‌ درخواست‌ را رد كرد و اگر چه‌ به‌ جهت‌ اصرار ملك‌ ناصر ناگزير آن‌ را پذيرفت‌، اما پس‌ از دو روز، پنهانى‌ در حالى‌ كه‌ از تمامى‌ اموال‌ و ثروت‌ خود دست‌ مى‌كشيد، از وزارت‌ كناره‌ گرفت‌ و به‌ تصوف‌ روي‌ آورد و به‌ علم‌ حروف‌ متمايل‌ شد (ابوشامه‌، همانجا؛ اربلى‌، 1/53؛ ابن‌ فوطى‌، همانجا؛ ذهبى‌، همان‌، 23/293-294؛ اسنوي‌، 2/504؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 2/154). ابن‌ طلحه‌ در 652ق‌/ 1254م‌ به‌ حج‌ رفت‌ و پس‌ از بازگشت‌ در توقف‌ كوتاهى‌ در دمشق‌ رسالة قشيريه‌ را تدريس‌ كرد. سپس‌ به‌ حلب‌ رفت‌ و در همانجا درگذشت‌ و در مقادير ابراهيم‌ خليل‌ (ع‌) به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (ابوشامه‌، ابن‌ فوطى‌، همانجاها).
آثار:
الف‌ - چاپى‌: 1- الجفر الجامع‌ و النور الساطع‌، در علم‌ حروف‌. اين‌ اثر كه‌ به‌ الدر المنظم‌ فى‌ اسم‌ الله‌ الاعظم‌ نيز معروف‌ است‌ (حاجى‌ خليفه‌، همانجا)، در هند به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌؛ 2. العقد الفريد للملك‌ السعيد، كه‌ در 1283، 1306 و 1310ق‌ در قاهره‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌؛ 3. مطالب‌ السؤول‌ فى‌ مناقب‌ آل‌ الرسول‌، كه‌ در 1287ق‌ در تهران‌ چاپ‌ سنگى‌ شده‌ و مجدداً در 1381ق‌ در نجف‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌.
ب‌ - خطى‌: 4. ايناس‌ الحكم‌ من‌ انفاس‌ ابى‌ الحكم‌، كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة بريل‌ موجود است‌ (لاندبرگ‌، شم 473 )؛ 5. تحصيل‌ المرام‌ فى‌ تفضيل‌ الصلاة على‌ الصيام‌، كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة برلين‌ نگهداري‌ مى‌شود (نك: I/607 )؛ GAL, 6. ختان‌ النبى‌، كه‌ به‌ گفتة منجد (ص‌ 41) نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة ظاهريه‌ موجود است‌؛ 7. قصيدة فى‌ مدح‌ النبى‌، كه‌ منجد (ص‌ 336) نسخه‌اي‌ از آن‌ را در كتابخانة ظاهريه‌ نشان‌ داده‌ است‌؛ 8. نفائس‌ العناصر لمجالس‌ الملك‌ الناصر، كه‌ نسخه‌هايى‌ از آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ موزة بريتانيا، توپكاپى‌، برلين‌ و ولى‌الدين‌ موجود است‌ ، TS) شم 6968 ؛ آلوارت‌، شم 8779 ؛ ، GAL,GAL,S,I/839 همانجا). از ديگرآثاراو مى‌توان‌ زبدة المصنفات‌ فى‌ الاسماء و الصفات‌، زبدة المقال‌ فى‌ فضائل‌ الاصحاب‌ و الا¸ل‌ و مفتاح‌ الفلاح‌ فى‌ اعتقاد اهل‌ الصلاح‌ را بر شمرد (حاجى‌ خليفه‌، 2/954، 1769).
مآخذ: ابن‌ شاكر كتبى‌، محمد، عيون‌ التواريخ‌، به‌ كوشش‌ فيصل‌ سامر و نبيله‌ عبدالمنعم‌ داوود، بغداد، 1400ق‌/1980م‌؛ ابن‌ طلحه‌، محمد، الجفر الجامع‌، هند، بى‌ تاريخ‌؛ همو، مطالب‌ السؤول‌، نجف‌، 1381ق‌؛ ابن‌ فوطى‌، عبدالرزاق‌، «تلخيص‌ مجمع‌ الا¸داب‌»، به‌ كوشش‌ محمد عبدالقدوس‌ قاسمى‌، اورينتل‌ كالج‌ ميگزين‌، لاهور، 1358ق‌/1939م‌؛ شم 5؛ همو، تلخيص‌ مجمع‌ الا¸داب‌، به‌ كوشش‌ عبدالعليم‌ خان‌، حيدرآباد دكن‌، 1399ق‌/1979م‌؛ ابن‌ كثير، البداية؛ ابوشامة مقدسى‌، عبدالرحمان‌، الذيل‌ على‌ الروضتين‌، به‌ كوشش‌ محمد زاهد كوثري‌، قاهره‌، 1366ق‌/ 1947م‌؛ اربلى‌، على‌، كشف‌ الغبة، قم‌، 1381ق‌؛ اسنوي‌، عبدالرحيم‌، طبقات‌ الشافعية، به‌ كوشش‌ عبدالله‌ جبوري‌، بغداد، 1391ق‌/1971م‌؛ جواد، مصطفى‌، حاشيه‌ بر تلخيص‌ مجمع‌ الا¸داب‌ (نك: ابن‌ فوطى‌ در همين‌ مآخذ)؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ ذهبى‌، محمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ بشار عواد معروف‌ و محيى‌الدين‌ سرحان‌، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ همو، العبر، به‌ كوشش‌ محمد سعيد زغلول‌، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ هلموت‌ ريتر، ويسبادن‌، 1381ق‌/1961م‌؛ گنجى‌، محمد، كفاية الطالب‌، به‌ كوشش‌ محمد هادي‌ امينى‌، نجف‌، 1970م‌؛ مقريزي‌، احمد، السلوك‌، به‌ كوشش‌ محمد مصطفى‌ زياده‌، قاهره‌، 1376ق‌/1957م‌؛ منجد، صلاح‌الدين‌، معجم‌ ما الف‌ عن‌ رسول‌الله‌، بيروت‌، 1402ق‌/1982م‌؛ نيز:
Ahlwardt; GAL; GAL,S; Landberg, C., Catalogue des manuscrits arabes..., Leiden, 1883; TS.
عبدالعزيز طباطبائى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا