اِبْن‌ِ طَلْحه‌، ابوجعفر احمد بن‌ محمد طلحة انصاري‌ (د 631 يا 632ق‌/1234 يا 1235م‌)، كاتب‌ و شاعر اندلسى‌ كه‌ از باب‌ انتساب‌ به‌ نياي‌ خود، ابن‌ طلحه‌ ناميده‌ شد (ابن‌ خطيب‌، 1/243). از تاريخ‌ تولد و دوران‌ زندگانى‌ وي‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌، تنها مى‌دانيم‌ از يكى‌ از خاندانهاي‌ بزرگ‌ ساكن‌ جزيرة شقر از توابع‌ بلنسيه‌ برخاسته‌ بود (ابن‌ خليل‌، 114؛ نك: ابن‌ خطيب‌، 1/244). ابتدا كاتب‌ حكام‌ بنى‌ عبدالمؤمن‌ از سلسلة موحدون‌ اندلس‌ (524 - 668ق‌/1130-1270م‌) بود، اما به‌ دلايلى‌ كه‌ بر ما روشن‌ نيست‌، در 621ق‌/1224م‌ كه‌ ابن‌ هود بر مرسيه‌ استيلا يافت‌. وظيفة كتابت‌ را در دولت‌ او برعهده‌ گرفت‌ و بعضى‌ از اوقات‌ از جانب‌ ابن‌ هود به‌ منصب‌ وزارت‌ (ابن‌ خليل‌، همانجا) و يا نيابت‌ وزارت‌ (ابن‌ سعيد، 2/364) گمارده‌ مى‌شد. ظاهراً به‌ همين‌ جهت‌ است‌ كه‌ مقري‌ (4/287) و ابن‌ معصوم‌ (1/271) به‌ صراحت‌ او را وزير خوانده‌اند. ابن‌ طلحه‌ همواره‌ نديم‌ و مصاحب‌ ابن‌ هود بود و در جنگها در كنار وي‌ حضور داشت‌. ورود وي‌ به‌ غرناطه‌ همراه‌ با موكب‌ مخدومش‌ ابن‌ هود، مؤيد اين‌ نظر است‌ (ابن‌ خطيب‌، 1/246)، اما ظاهراً به‌ سبب‌ شكستهاي‌ پى‌درپى‌ ابن‌ هود در جنگها و نيز به‌ دليل‌ تعلق‌ خاطري‌ كه‌ ابن‌ طلحه‌ به‌ يكى‌ از غلامان‌ ابن‌ هود پيدا كرده‌ بود (نك: مقري‌، 5/36)، اين‌ روابط چندان‌ پايدار نماند (ابن‌ خليل‌، 115-116). لذا هنگامى‌ كه‌ ابن‌ هود در جنگ‌ «صحن‌ الفرح‌» با شكست‌ تازه‌اي‌ مواجه‌ شد، ابن‌ طلحه‌ موقع‌ را غنيمت‌ شمرد و با غلام‌ مذكور به‌ يكى‌ از قراي‌ اشبيليه‌ گريخت‌، سپس‌ روي‌ به‌ اشبيليه‌ نهاد و در آنجا مورد استقبال‌ دوستش‌ ابوبكر ابن‌ صاحب‌ الرّد قرار گرفت‌.
ابن‌ طلحه‌ در اين‌ شهر روزگاري‌ را به‌ انزوا و اختفا گذراند، اما پس‌ از چندي‌، چون‌ ابن‌ صاحب‌ الرد كشته‌ شد و اشبيليه‌ مجدداً به‌ دست‌ ابن‌ هود افتاد، وي‌ ناچار به‌ سبته‌ گريخت‌. حاكم‌ آن‌ شهر ابوالعباس‌ الينشتى‌ مقدم‌ او را گرامى‌ داشت‌، اما نيكى‌ و احسان‌ حاكم‌ سبته‌ او را قانع‌ نساخت‌ (همو، 116) و از آنجا كه‌ بسيار سركش‌ و خود پسند بود، الطاف‌ او را پاس‌ نداشت‌ و حتى‌ او را مورد اهانت‌ قرار داد. ابوالعباس‌ كه‌ توسط مأموران‌ خود از نيت‌ باطنى‌ وي‌ و نيز اشعاري‌ كه‌ ابن‌ طلحه‌ در هجاي‌ او سروده‌ بود، آگاه‌ شد، در پى‌ فرصتى‌ بود تا او را به‌ سزاي‌ خويش‌ برساند. سرانجام‌ در يكى‌ از روزهاي‌ ماه‌ رمضان‌ (8 شوال‌: صفدي‌، 8/46) در حالى‌ كه‌ با ياران‌ بد آيين‌ خويش‌ به‌ مى‌گساري‌ و خوشگذرانى‌ مشغول‌ بود و در حال‌ مستى‌ و بى‌خبري‌، اشعار كفرآميزي‌ از نوع‌ مُجون‌ مى‌سرود (در مورد اشعار نك: ابن‌ خليل‌، 117)، مورد هجوم‌ مأموران‌ ابوالعباس‌ قرار گرفت‌ و به‌ قتل‌ رسيد (ابن‌ سعيد، 2/364).
ابن‌ سعيد در القدح‌ (ابن‌ خليل‌، همانجا) تاريخ‌ مرگ‌ وي‌ را 681ق‌ مى‌داند، اما با توجه‌ به‌ دوران‌ حكومت‌ ابوالعباس‌ در سبته‌ (630 - 635ق‌/1233- 1238م‌) بى‌گمان‌ سال‌ مرگ‌ وي‌ مى‌بايست‌ 631 يا 632ق‌ بوده‌ باشد.
ابن‌ طلحه‌ مردي‌ بى‌باك‌، گستاخ‌، سركش‌ و نسبت‌ به‌ خود و اشعارش‌ بسيار خود پسند و مغرور بود و در هر فرصت‌ از قدر و منزلت‌ شعرا و ارزش‌ شعر آنان‌ مى‌كاست‌ (همو، 114- 115) و خود را هم‌طراز بحتري‌ و متنبى‌ و امثال‌ اينان‌ و شايد برتر از آنان‌ مى‌انگاشت‌. او در اشعار خود، استعارات‌ و تشبيهات‌ بديع‌ به‌ كار برده‌ و در وصف‌ طبيعت‌ اشعار لطيفى‌ سروده‌ است‌ (ابن‌ سعيد، 2/365). شعرهايى‌ كه‌ از او مى‌شناسيم‌، همه‌ در اوزان‌ كوتاه‌ و حاكى‌ از مهارت‌ او در ساده‌سرايى‌ است‌. شاعر در هيچ‌يك‌ از آنها، از قالبهاي‌ قصايد كهن‌ عرب‌ پيروي‌ نكرده‌، بلكه‌ پيوسته‌ به‌ ساختن‌ قطعاتى‌ كوتاه‌ شامل‌ نكات‌ ظريف‌ در وصف‌ و غزل‌ و هجو و مُجون‌ روي‌ آورده‌ است‌. مقري‌ (4/287) او را در شمار كسانى‌ قرار مى‌دهد كه‌ شعرشان‌ در اندلس‌ به‌ مجون‌ و خلاعت‌ مشهور است‌. ابن‌ ابار (بلفيقى‌ 209)، ابن‌ سعيد (2/365؛ ابن‌ خليل‌، 114-117)، صفدي‌ (8/46-47) و ديگران‌ نمونه‌هايى‌ از اشعار او را آورده‌اند، اما شايد به‌ قول‌ ابن‌ ابار (بلفيقى‌، همانجا) اشعار او بيش‌ از اينها بوده‌ باشد.
مآخذ: ابن‌ خطيب‌، محمد، الاحاطة، به‌ كوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، 1375ق‌/ 1955م‌؛ ابن‌ خليل‌، محمد، اختصار القدح‌ المعلّى‌ فى‌ التاريخ‌ المحلّى‌ از ابن‌ سعيد، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ ابياري‌، قاهره‌، 1400ق‌/1980م‌؛ ابن‌ سعيد، على‌، المغرب‌، به‌ كوشش‌ شوقى‌ ضيف‌، قاهره‌، 1955م‌؛ ابن‌ معصوم‌ مدنى‌، على‌ صدرالدين‌، انوار الربيع‌، به‌ كوشش‌ شاكر هادي‌ شكر، نجف‌، 1388ق‌/1968م‌؛ بلفيقى‌، ابراهيم‌، المقتضب‌ من‌ كتاب‌ تحفة القادم‌ ابن‌ ابار، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ ابياري‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ محمد يوسف‌ نجم‌، بيروت‌، 1391ق‌/ 1971م‌؛ مقري‌ تلمسانى‌، احمد، نفح‌ الطيب‌، به‌ كوشش‌ يوسف‌ البقاعى‌، بيروت‌، 1406ق‌/1986م‌. مريم‌ صفوي‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا