اِبْن‌ِ شَرَف‌، ابوالفداء عمادالدين‌ اسماعيل‌ بن‌ ابراهيم‌ بن‌ محمد بن‌ على‌ قدسى‌ يا مقدسى‌ (782 يا 783-852ق‌/1380 يا 1381- 1448م‌)، اديب‌، حساب‌ دان‌ و فقيه‌ شافعى‌. ابن‌ شرف‌ در بيت‌ المقدس‌ زاده‌ شد و همانجا پرورش‌ يافت‌. حديث‌ و علوم‌ قرآنى‌ را نزد استادانى‌ چون‌ ابوالخير بن‌ علائى‌ و علم‌ حساب‌ و اوقات‌ و فرائض‌ را نزد شهاب‌ الدين‌ احمد بن‌ هائم‌ آموخت‌ و از كسانى‌ چون‌ شمس‌الدين‌ احمد قلقشندي‌ و شمس‌الدين‌ محمد برماوي‌ و حسن‌ بن‌ على‌ خطيبى‌ ابيوردي‌ استفاده‌ كرد و در آن‌ فنون‌ مهارت‌ تمام‌ يافت‌ (سخاوي‌، الضوء اللامع‌، 2/284، 285؛ همو، التبر المسبوك‌، 236). ابن‌ شرف‌ احتمالاً پس‌ از 814ق‌/ 1411م‌ به‌ قصد حج‌ از فلسطين‌ بيروت‌ شد و پس‌ از زيارت‌ كعبه‌ به‌ قاهره‌ رفت‌ و رحل‌ اقامت‌ افكند (همو، الضوء اللامع‌، 2/285). گويا نخست‌ مدتى‌ در دمشق‌ ماند زيرا عليمى‌ (1/181) از او به‌ عنوان‌ «معيد» مدرسة صالحيه‌ ياد كرده‌ است‌ و از همين‌ عنوان‌ «معيد» مى‌توان‌ دانست‌ كه‌ وي‌ در تاريخى‌ به‌ آنجا رفته‌ كه‌ هنوز به‌ مراحل‌ تكامل‌ علمى‌ نرسيده‌ بوده‌ است‌.
ابن‌ شرف‌ در قاهره‌ چنان‌ دچار تنگدستى‌ شد كه‌ به‌ ناچار شبانه‌ به‌ فروختن‌ خربزه‌ پرداخت‌، اما قاضى‌ مصر ولى‌الدين‌ احمد بن‌ عبدالرحيم‌ عراقى‌ كه‌ از اين‌ معنى‌ آگاه‌ شد، ابن‌ شرف‌ را جهت‌ تعليم‌ و تربيت‌ نوادگان‌ خود به‌ خدمت‌ گرفت‌. ابن‌ شرف‌ در اين‌ مقام‌ نيز از محضر ولى‌الدين‌ عراقى‌ و دانشمندانى‌ چون‌ عبدالرحمان‌ جلال‌الدين‌ بلقينى‌ عسقلانى‌ بهره‌مند شد. در همان‌ ايام‌ (820ق‌/1417م‌) به‌ تربيت‌ و تعليم‌ شاگردانى‌ چون‌ شرف‌الدين‌ يحيى‌ بن‌ محمد مناوي‌ پرداخت‌ و برخى‌ از اصحاب‌ ولى‌الدين‌ عراقى‌ نزد او علم‌ آموختند و آثار ابن‌ هائم‌ در حساب‌ را نزد او خواندند. ابن‌ شرف‌ مدتى‌ بعد به‌ زادگاه‌ خود بيت‌ المقدس‌ بازگشت‌ و به‌ عنوان‌ يكى‌ از پيشوايان‌ آن‌ ديار به‌ تدريس‌ پرداخت‌ و شاگردانى‌ چون‌ ابن‌ حسّان‌ و ابن‌ ابى‌ شريف‌ و بقاعى‌ تربيت‌ كرد و سرانجام‌ در همانجا درگذشت‌ و در مقبرة الساهرة بيت‌المقدس‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (سخاوي‌، عليمى‌، همانجاها). ابن‌ شرف‌ كه‌ روزگار را به‌ زهد مى‌گذرانيد و از او با عنوان‌ «بحر المعقول‌ و المنقول‌» و «عين‌ فقهاء الشافعية» (همانجاها) ياد كرده‌اند، گذشته‌ از تدريس‌ به‌ تصنيف‌ و شرح‌ كتابهاي‌ متعددي‌ دست‌ زد.
آثار او در مآخذ بدين‌ قرار ثبت‌ شده‌ است‌: 1. توضيح‌ يا شرحى‌ بر البهجة الحاوي‌ الصغير فى‌ الفروع‌ شيخ‌ نجم‌الدين‌ قزوينى‌، در 2 جلد. وي‌ گويا شرح‌ مطولى‌ نيز بر آن‌ آغاز كرده‌ بود كه‌ به‌ امام‌ نرسيد (سخاوي‌، عليمى‌، همانجاها؛ سيوطى‌، 92؛ حاجى‌ خليفه‌، 1/627)؛ 2. شرحى‌ بر تهذيب‌ التنبيه‌ فى‌ فروع‌ الشافعية شيخ‌ ابواسحاق‌ شيرازي‌ (سخاوي‌، همانجا؛ حاجى‌ خليفه‌، 1/492)؛ 3. طبقات‌ الشافعية (بغدادي‌، 2/79) كه‌ ظاهراً مراد، مختصر طبقات‌ الشافعية اسنوي‌ (؟) است‌ (سخاوي‌، همانجا؛ قس‌: الموسوعة الفلسطينية، 1/247)؛ 4. اختصار كتاب‌ الالغاز اسنوي‌ (همانجاها) و نيز مجموعه‌هاي‌ مفيد ديگر. ابن‌ شرف‌ شعر نيز مى‌سروده‌ و سخاوي‌ ابياتى‌ از آن‌ را ذكر كرده‌ است‌ ( الضوء اللامع‌، 2/285-286).
مآخذ: بغدادي‌، ايضاح‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ سخاوي‌، محمد، التبر المسبوك‌ فى‌ ذيل‌ السلوك‌، قاهره‌؛ همو، الضوء اللامع‌، قاهره‌، 1354ق‌؛ سيوطى‌، نظم‌ العقيان‌، به‌ كوشش‌ فيليپ‌ حتى‌، نيورك‌، 1927م‌؛ الموسوعة الفلسطينية؛ عليمى‌، عبدالرحمان‌، الانس‌ الجليل‌، بيروت‌، 1973م‌.
جعفر سجادي‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا