اِبْن‌ِ جُمْهور، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ جمهور عمّى‌ عربى‌ بصري‌ (د 210ق‌/825م‌)، محدث‌ و اديب‌ شيعى‌. مورخان‌، كنيه‌ و نام‌ پدر و جد پدري‌ وي‌ را با اختلاف‌ آورده‌اند. ابن‌ نديم‌ (ص‌ 278) وي‌ را محمد بن‌ حسين‌ بن‌ جمهور عمى‌ و نجاشى‌ (ص‌ 337)، محمد بن‌ جمهور عمى‌ خوانده‌ است‌. طوسى‌ از او با نام‌ محمد بن‌ جمهور عمى‌ عربى‌ بصري‌ ( رجال‌، 387) و نيز با عنوان‌ محمد بن‌ حسن‌ بن‌ جمهور عمى‌ بصري‌ ( الفهرست‌، 284) ياد كرده‌ است‌. همچنين‌ طوسى‌ ( رجال‌، 387، 512، اختيار، 416) تصريح‌ دارد كه‌ اين‌ نامها متعلق‌ به‌ يك‌ شخص‌ است‌ و او را از طايفة بنى‌ عم‌ّ تميم‌ دانسته‌ است‌. وي‌ 110 سال‌ زيست‌، اما تاريخ‌ تولد او دانسته‌ نيست‌ (نجاشى‌، همانجا). مسلم‌ است‌ كه‌ او از ياران‌ خاص‌ حضرت‌ رضا(ع‌) بوده‌ و از آن‌ حضرت‌ روايت‌ كرده‌ است‌ (ابن‌ نديم‌، همانجا؛ طوسى‌، الفهرست‌، همانجا). ابن‌ جمهور از ابى‌ معمر، ابراهيم‌ الاوسى‌، يونس‌ بن‌ عبدالرحمان‌، فضالة بن‌ ايوب‌، احمد بن‌ حمزه‌، ادريس‌ بن‌ يوسف‌، اسماعيل‌ بن‌ سهل‌، شاذان‌ بن‌ خليل‌ صفوان‌ ابن‌ يحيى‌، عبدالرحمان‌ بن‌ ابى‌ نجران‌ و ديگران‌ روايت‌ كرده‌ است‌ (خوبى‌، 15/180). معلى‌ بن‌ محمد، على‌ بن‌ محمد، حسين‌ بن‌ محمد اشعري‌، احمد بن‌ حسين‌ بن‌ سعيد، احمد بن‌ محمد كوفى‌، ابويحيى‌ اهوازي‌، يعقوب‌ بن‌ يزيد، عمركى‌ بن‌ على‌ و ديگران‌ از او حديث‌ نقل‌ كرده‌اند (كلينى‌، 1/62، 4/417؛ ابن‌ قولويه‌، 174؛ قمى‌، 2/154؛ ابن‌ بابويه‌، 1/124؛ نجاشى‌، همانجا؛ طوسى‌، الفهرست‌، همانجا؛ همو، رجال‌، 512؛ همو، تهذيب‌، 1/295).
ابن‌ جمهور را غالى‌ و در حديث‌ ضعيف‌ و سست‌ ايمان‌ دانسته‌اند (طوسى‌، الفهرست‌، همانجا؛ نجاشى‌، همانجا). همچنين‌ طوسى‌ او را در زمرة كسانى‌ برشمرده‌ كه‌ از معصوم‌ حديث‌ نقل‌ نكرده‌ است‌. ابن‌ قولويه‌ در كامل‌ الزيارات‌ (زيارت‌ عاشورا) با واسطة دوراوي‌ (حسين‌ بن‌ محمد بن‌ عامر و معلى‌ بن‌ محمد) از او حديث‌ نقل‌ كرده‌ است‌ (ص‌ 174). ياقوت‌ از او ابياتى‌ ياد كرده‌ كه‌ حكايت‌ از شركت‌ وي‌ در مجالس‌ بزم‌ و طرب‌ دارد (2/688). ابن‌ داوود حلى‌ از ابن‌ جمهور شعري‌ ديده‌ كه‌ وي‌ در آن‌ حرام‌ خدا را حلال‌ شمرده‌ است‌ (ص‌ 502).
آثار او را چنين‌ ذكر كرده‌اند: ادب‌ العلم‌، الرسالة المذهبة (الذهبية) كه‌ به‌ نام‌ طب‌ الرضا هم‌ ناميده‌ مى‌شود، صاحب‌ الزمان‌، الملاحم‌ (الملاحم‌ الكبير)، وقت‌ خروج‌ القائم‌ و الواحدة فى‌ الاخبار و المناقب‌ و المثالب‌ (آقا بزرگ‌، 1/387، 11/224، 25/1، 134، 22/189؛ بغدادي‌، 2/348).
مآخذ: آقابزرگ‌، الذريعة؛ ابن‌ بابويه‌، محمد، الخصال‌، به‌ كوشش‌ على‌ اكبر غفاري‌، قم‌، جماعة المدرسين‌ فى‌ الحوزة العلمية؛ ابن‌ داوود حلى‌، حسن‌، كتاب‌ الرجال‌، به‌ كوشش‌ جلال‌ الدين‌ محدث‌، تهران‌، 1342ش‌؛ ابن‌ قولويه‌، جعفر، كامل‌ الزيارات‌، به‌ كوشش‌ عبدالحسين‌ امينى‌، نجف‌، 1356ق‌/1937م‌؛ ابن‌ نديم‌، الفهرست‌؛ بغدادي‌، ايضاح‌؛ خويى‌، ابوالقاسم‌، معجم‌ رجال‌ الحديث‌، بيروت‌، 1403ق‌؛ طوسى‌، محمد، اختيار معرفة الرجال‌، به‌ كوشش‌ حسن‌ مصطفوي‌، مشهد، 1348ش‌؛ همو، تهذيب‌ الاحكام‌، به‌ كوشش‌ حسن‌ موسوي‌ خرسان‌، بيروت‌، 1401ق‌/1981م‌؛ همو، رجال‌، به‌ كوشش‌ محمد كاظم‌، نجف‌، 1380ق‌/1961م‌؛ همو، الفهرست‌، به‌ كوشش‌ محمود راميار، مشهد، 1351ش‌؛ قمى‌، على‌، تفسير، به‌ كوشش‌ طيب‌ موسوي‌ جزايري‌، نجف‌، 1387ق‌/1967م‌؛ كلينى‌، محمد، اصول‌ كافى‌، ترجمة جواد مصطفوي‌، تهران‌، علمية اسلاميه‌؛ نجاشى‌، احمد، رجال‌، قم‌، 1407ق‌/1987م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌.
منصور منصوري‌ (رب) 26/1/77
ن‌ * 2 * (رب) 31/1/77