اِبْن‌ِ جَمال‌، على‌ بن‌ ابى‌ بكر بن‌ احمد انصاري‌ خزرجى‌ مكى‌ شافعى‌ (1002-1072ق‌/1594-1662م‌)، فقيه‌، مقري‌ و رياضى‌دان‌. او در مكه‌ متولد شد و در 4 سالگى‌ با از دست‌ دادن‌ پدر بى‌سرپرست‌ ماند، ولى‌ پس‌ از مدتى‌ تحت‌ سرپرستى‌ و تربيت‌ شيخ‌ ابوالفرج‌ مزين‌ قرار گرفت‌. ابن‌ جمال‌ نزد شيخ‌ عبدالرحمان‌ بن‌ ناصر اشعري‌ قرائات‌ مختلف‌ را آموخت‌ و تا پايان‌ عمر استاد خود (1031ق‌/1622م‌) از محضرش‌ بهره‌مند بود. سپس‌ نزد شيخ‌ احمد حكمى‌ و شيخ‌ محمد تقى‌الدين‌ زبيري‌ به‌ تحصيل‌ قرائات‌ ادامه‌ داد. نحو و اصول‌ و عروض‌ را از شيخ‌ عبدالملك‌ عصامى‌ و كلام‌ را از برهان‌ لقانى‌ فرا گرفت‌ و با درك‌ محضر سيد عمر بن‌ عبدالرحيم‌ بصري‌ و تحصيل‌ فقه‌ و اصول‌ و تفسير و معانى‌ و بيان‌، از وي‌ اجازة شفاهى‌ يافت‌. پس‌ از آنكه‌ اصول‌ عقايد و حديث‌ را نزد احمد بن‌ ابراهيم‌ علان‌ و شهاب‌ خفاجى‌ آموخت‌، مسند اقراء و تدريس‌ مسجدالحرام‌ را احراز كرد و كسانى‌ چون‌ عبدالله‌ بن‌ محمد طاهر عباسى‌، احمد باقشير، حسن‌ عجيمى‌، و احمد نخلى‌، فقه‌ و اصول‌ و حديث‌ و ديگر علوم‌ را نزد او آموختند. سرانجام‌ در مكه‌ درگذشت‌ و در مقبرة المعلاة مدفون‌ گرديد (محبى‌، 3/128-130؛ بغدادي‌، هديه‌، 1/759).
ابن‌ جمال‌ گرچه‌ شافعى‌ مذهب‌ بود، ليكن‌ در مسائل‌ ارث‌ تابع‌ مذهب‌ حنفى‌ بود و در ديگر مسائل‌ فقهى‌ نيز نظراتى‌ را كه‌ با هيچ‌ يك‌ از آراي‌ فقهاي‌ شافعى‌ موافقت‌ نداشت‌، ابراز مى‌كرد (محبى‌، 3/130).
آثار: شرح‌ دماء الحج‌، نسخة خطى‌ آن‌ در دارالكتب‌ قاهره‌ موجود است‌ (سيد، 2/29)؛ فتح‌ الوهاب‌ فى‌ شرح‌ نزهة الاحباب‌ كه‌ در 1039ق‌ تأليف‌ آن‌ را به‌ پايان‌ رسانيده‌ است‌. نسخة خطى‌ آن‌ در قاهره‌ (ازهريه‌، 6/151) و در كتابخانة ملى‌ پاريس‌ (دوسلان‌، شم موجود است‌؛ التحفة الحجازية فى‌ نخبة الاعمال‌ الحسابية كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در باتاويا موجود است‌ (نك: II/536 .(GAL,S, اين‌ كتابها نيز به‌ وي‌ منسوب‌ است‌: الانتصار النفيس‌ لجناب‌ محمد بن‌ ادريس‌: فتح‌ الفياض‌ فى‌ علم‌ القراض‌ (بغدادي‌، ايضاح‌، 1/130، 2/168)؛ رسالة فى‌ التقليد (همو، هديه‌، 1/759)؛ تحرير المقال‌ فى‌ قول‌ ابن‌ المجدي‌ فى‌ الشريك‌ اشكال‌ الدر النضيد فى‌ مأخذ القراءات‌ من‌ القصيد؛ رسالة فى‌ احكام‌ النون‌ الساكنة و التنوين‌؛ شرح‌ ابيات‌ السيوطى‌؛ شرح‌ الياسمينية فى‌ الجبير و المقابلة؛ قرة عين‌ الرائض‌ فى‌ فنى‌ الحساب‌ و الفرائض‌؛ المذلل‌ فى‌ الفرائض‌؛ كافى‌ المحتاج‌ لفرائض‌ المنهاج‌؛ المواهب‌ السنية فى‌ علم‌ الجبر و المقابلة؛ النقول‌ الواضحة الصريحة فى‌ عدم‌ كون‌ العمرة قبل‌ النفر صحيحة؛ و صلة المبتدي‌ بشرح‌ نظم‌ در المهتدي‌ در احكام‌ ارث‌ بر اساس‌ مذهب‌ حنفيه‌ (محبى‌، 129-130).
مآخذ: ازهريه‌، فهرست‌؛ بغدادي‌، اسماعيل‌ پاشا، ايضاح‌ المكنون‌، استانبول‌، 1364ق‌/1945م‌؛ همو، هدية العارفين‌، استانبول‌، 1387ق‌/1967م‌؛ سيد، خطى‌؛ محبى‌، محمد امين‌، خلاصة الا´ثر، قاهره‌، 1284ق‌/1867م‌؛ نيز:
De Slane, M., Catalogue des manuscrits Arabes, Paris, 1883 1895; GAL, S.
قهار مقيمى‌ (رب) 26/1/77
ن‌ * 2 * (رب) 31/1/77