پُلْدَشْت، بخش و شهری در خاور شهرستان ماکو، در شمال استان آذربایجان غربی.
بخش پلدشت: این بخش از شمال و خاور به جمهوری آذربایجان، از جنوب به شهرستان خوی، و از باختر به بخشهای مرکزی و شوط از شهرستان ماکو محدود است. بخش پلدشت شامل یک شهر، 4 دهستان به نامهای چایپاسار شرقی، زنگبار، گچلرات شرقی و گچلرات غربی، و 84 آبادی دارای سکنه است(سرشماری، نتایج، پانزده؛ نشریه...، 6).
رودخانۀ مرزی ارس از نواحی شمالی این بخش می‌گذرد. سد بزرگ ارس نیز که در 1350ش/1971م به بهره‌برداری رسید، در محدودۀ بخش پلدشت جای دارد(فرهنگ...، 2/3؛ قربانی، 111). رود دیگری که از باختر تا خاور این بخش را آبیاری می‌کند، زنگمار(زنگبار یاماکوچای) است که در شهر پلدشت به ارس می‌پیوندند(فرهنگ، همانجا؛ جعفری، رودها...، 254؛ افشین، 2/46-47؛ هویدا، «رودخانه...»، 7-8).
بخش پلدشت دارای آب‌وهوایی معتدل و خشک است و قسمتهای هموار و دشتی شهرستان ماکو را تشکیل می‌دهد(فرهنگ، همانجا) و مهم‌ترین بلندیهای آن کوههای گِچه‌داغ(856‘1متر)، آق‌داغ(820‘1متر) و مرادتپه(368‘1متر)است(جعفری، کوهها...، 465، 505). کشاورزی در بخش پلدشت به سبب وجود رودخانه‌های پرآبی چون ارس و زنگمار از رونق ویژه‌ای برخوردار است و شامل کشت برنج، گندم، جو، یونجه و تره‌بار است(فرهنگ، همانجا). در سرشماری 1375ش جمعیت این بخش 187‘30تن بوده است(سرشماری، شناسنامه، 2).
شهر پلدشت: این شهر در °45و´4 طول شرقی و °39و´21 عرض شمالی در ارتفاع 815متری از سطح دریا و در 48کیلومتری خاور ماکو جای دارد. شهر پلدشت در ناحیه‌ای دشتی واقع است و در کنار رودخانه‌های ارس و زنگمار گسترش یافته، و دارای آب‌وهوایی معتدل و نیمه‌خشک است(فرهنگ، همانجا؛ پاپلی، 129؛ جعفری، دایرةالمعارف...، 256). در سرشماری 1375ش جمعیت این شهر 235‘7 تن بوده است(سرشماری، نتایج، چهل). مردم این شهر به زبانهای ترکی، کردی و فارسی گفت‌وگو می‌کنند و پیرو مذهب شیعۀ اثناعشری و سنی حنفی هستند(فرهنگ، 2/4).
پیشینۀ تاریخی: از دیرینگی این شهر آگاهیهای چندانی در دست نیست. این شهر در گذشته به واسطۀ اسکان طایفۀ عربلو، از طوایف ایل افشار در آن به نامهای آبادی عربلو، عربلر و عرب‌ خوانده می‌شد، اما در 16/12/1316ش با تصویب فرهنگستان زبان ایران به پلدشت تغییر نام یافت(نک‌: مجموعه...، 253-254؛ کیهان، 3/435؛ انزلی، 117). این شهر از آن‌رو پلدشت خوانده شد که در ناحیه‌ای دشتی و در کنار پلی بر روی رودخانۀ ارس جای دارد(نک‌: فرهنگ، همانجا). در نزدیکی شهر پلدشت دو پل وجود دارد که یکی از آن دو برپاست و مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما دیگری که پایین‌تر از آن جای دارد، خراب شده است(هویدا، «پلها...»، 252). برخی بر این گمان‌اند پل ضیاءالملک نخجوانی که در منابع تاریخ از آن یاد شده(نک‌: حمدالله، 88-89؛ شرف‌الدین، 290)، منطبق با پلدشت امروزی است(هویدا، همان، 249-250)، اما بنابر گواهی منابع تاریخی، پل ضیاءالملک در حدود گرگر، پایین‌تر از نخجوان و حتیٰ به احتمالی پایین‌تر از جلفا قرار داشته، درحالی که پلدشت بالاتر از نخجوان واقع است(نک‌: رئیس‌نیا، 37-40، 57).
در 1333ق/1915م طی جنگ‌جهانی اول، روسیۀ تزاری به احداث راه‌آهنی که این کشور را از طریق شاه‌تختی در خاک روسیه به پلدشت (عربلو) و ماکو و از آنجا به خاک ترکیه متصل می‌ساخت، مبادرت کرد(ایرانشهر، 2/1476؛ کیهان، همانجا). با احداث ادارۀ مرزبانی و گمرک در پلدشت، این شهر اهمیت خاصی یافت و روبه گسترش نهاد. پس از سقوط دولت روسیۀ تزاری و پایان جنگ جهانی اول، در 1300ش/1921م براساس معاهده‌ای که با دولت شوروی و انگلستان منعقد شد، تمامی خطوطی که این دو دولت در ایران احداث کرده بودند، به دولت ایران واگذار شد(همو، نیز فرهنگ، همانجاها). پس از انقراض دولت روسیۀتزاری ادارۀ مرزبانی و گمرک تعطیل، و دروازه‌های پل بسته شد و تنها در مواقع ضروری و رفت‌وآمد مأموران و یا مهمانان دولتهای ایران و شوروی، با اجازۀ قبلی باز و بسته می‌شد. بخشی از این پل نیز بر اثر طغیان رودخانۀ ارس در 1331ش تخریب شد که بعداً بازسازی گردید(هویدا، «رودخانه»، 14). پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان این پل دوباره به روی شهروندان ایران و جمهوری آذربایجان بازگشایی شد.
مآخذ: افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، 1373ش؛ انزلی، حسن، ارومیه در گذر زمان، اورمیه، 1378ش؛ ایرانشهر، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، تهران، 1343ش؛ پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، 1367ش؛ جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379ش؛ همو، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، 1376ش؛ همو، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، تهران، 1368ش؛ حمدالله مستوفی، نزهةالقلوب، به کوشش لسترنج، لیدن، 1331ق/1913م؛ رئیس‌نیا، رحیم، آذربایجان در سیر تاریخ ایران، تبریز، 1368ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن(1375ش)، شناسنامۀ آبادیهای کشور، شهرستان ماکو، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ همان، نتایج تفصیلی؛ شرف‌الدین علی یزدی، ظفرنامه، به کوشش محمدعباسی، تهران، 1336ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، نخجون، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1371ش؛ قربانی، حافظ، منوگرافی شهر ماکو، تهران، 1370ش؛ کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1311ش؛ مجموعۀ قوانین سال 1316ش، تهران، 1316ش؛ نشریۀ دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، تهران، 1379ش، شم‌2؛ هویدا، رحیم، «پلهای تاریخی آذربایجان»، بررسیهای تاریخی، تهران، 1351ش، س7، شم‌ 1؛ همو، «رودخانۀ ارس و رویدادهای تاریخی اطراف آن»، بررسیهای تاریخی، تهران، 1350ش، س6، شم‌2.
کریم شریعت