پُلْ‌سِفید، مرکز شهرستان سوادکوه در استان مازندران. این شهر در °53 و´3طول شرقی و °36و´7 عرض شمالی، در ارتفاع 550متری از سطح دریا در دامنه‌های شمالی رشته کوههای البرز مرکزی و در ناحیه‌ای نیمه جنگلی واقع شده است. پیرامون این شهر را کوههای سامان‌سی، سیتک، الوات، غلِ غِلوک، گَتو و لالتا دربرگرفته، از این رو شهر به صورت طولی و در امتداد جاده‌ای که از میان آن می‌گذرد، رشد کرده است. رودخانۀ تالار که از کوههای جنوبی شهرستان سوادکوه سرچشمه می‌گیرد، از میان این شهر می‌گذرد. آب‌وهوای پل‌سفید معتدل و نیمه مرطوب است. بیشترین دمای آن در تابستانها °34 سانتی‌گراد، و کمترین آن در زمستانها °10- سانتی‌گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن حدود 550 میلی‌متر است(پاپلی، 129؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها...، 139؛ جعفری، 257؛ سرشماری، نقشه، 95).
در پیرامون پل‌سفید کشاورزی و دامداری رونق دارد. آب کشاورزی این شهر از رودخانۀ تالار، و آب آشامیدنی آن از چشمه‌های لوله‌کشی شده تأمین می‌شود. وجود مراتع سرسبز باعث شکوفایی دامداری در این شهر شده است، چنان‌که گوشت گوسفند و فرآورده‌های لبنی از موادی است که به جاهای دیگر فرستاده می‌شود. زغال‌سنگ نیز از دیگر مواد صادراتی این شهر است که از معادن البرز مرکزی ـ که در کنار آبادی کری‌کلا در 4 کیلومتری پل‌سفید واقع است ـ استخراج می‌شود(فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 140، 310-311).
یکی از مهم‌ترین عوامل در توسعۀ پل‌سفید، قرارگرفتن این شهر در کنار راههای ارتباطی است. پل‌سفید بر سرراه فیروزکوه که تهران را به مازندران متصل می‌سازد، و همچنین در مسیر راه‌آهن تهران ـ شمال واقع است(همان، 140).
پیشینۀ تاریخی: در بیست و پنجمین سال سلطنت شاه‌عباس اول (1021ق/1612م)، جادۀ شاهی که اصفهان را ییلاق فرح‌آباد در مازندران متصل می‌ساخت، کشیده شد و پلی در مسیر این جاده بر روی رودخانۀ تالار احداث گردید(نک‌: اسکندربیک، 2/849-851). این پل به سبب رنگ سفید آن، به پل سفید معروف شد، اما به درستی معلوم نیست که آبادی پل‌سفید پس از احداث این پل پدید آمده، یا پیش از آن در محل امروزی بوده است.
از منابع تاریخی و جغرافیایی دوران صفویه تا اواسط دورۀ قاجار، آگاهی روشنی از وجود زیستگاهی در کنار این پل به دست نمی‌آید. در گزارش استرابادی از سوءقصد به نادرشاه افشار در 1154ق/1741م، در حوالی پل‌سفید(نک‌: ص366-367)، اشاره‌ای به آبادی‌ای در کنار این پل دیده نمی‌شود. رضاقلی‌خان هدایت در 1268ق/1852م هنگامی که به سفارت خوارزم می‌رفته، از پل‌سفید گذر کرده است؛ وی از آن به عنوان «پلی محکم، بلند و وسیع» یاد می‌کند که بر رودخانۀ تالار بسته شده است(ص17). اما از گزارشهای او نیز نمی‌توان به وجود آبادی‌ای در کنار پل‌سفید پی برد، زیرا وی و همراهانش پس از عبور از پل‌سفید، شب را در بقعۀ امام‌زاده ابوطالب واقع در نزدیکی این پل گذراندند(همانجا). ناصرالدین‌شاه قاجار که در سفر به مازندران(1282ق/1865م) از پل‌سفید عبور کرده بود، از آن به عنوان یکی از منازل جادۀ شاه‌عباسی یاد می‌کند. بنابر مشاهدات وی این پل «سه، چهار دهانه» داشته است(اعتمادالسلطنه، 76-77). اگر بتوان به گفتۀ ناصرالدین شاه اعتماد کرد، این پل می‌بایست پس از این تاریخ مرمت شده باشد، زیرا رابینو که در حدود سال 1327ق/1909م پل را دیده، آن را با دو دهانه وصف کرده است(ص79). افضل‌الملک، از مورخان دورۀ قاجار در شرح سفر خود به مازندران در 1331ق، از پل سفید و قهوه‌خانه‌ای در کنار آن یاد کرده است(ص13، 42).
در اوایل سلطنت رضاشاه پهلوی این پل توسط «ادارۀ طرق» مرمت شد و به شکل امروزی آن درآمد. امروزه این پل با 25متر درازا، 5/4متر پهنا دو دهانۀ متفاوت دارد. رضاشاه در 1305ش در سفر مازندران از این پل دیدن کرده، و در سفرنامۀ خود از آن به عنوان یکی از پلهای مهم راه تهران به مازندران یاد کرده است(ص28؛ ستوده، 4(1)/432). با احداث راه‌آهن شمال ـ جنوب که ساخت آن در 1307ش آغاز شد و در 1315ش به اتمام رسید، پل‌سفید به یکی از ایستگاهها و تعمیرگاههای قابل توجه راه‌آهن سراسری ایران بدل گشت(شایان، 106؛ محبوبی، 2/387؛ رزم‌آرا، 75).
احداث ایستگاه راه‌آهن در پل‌سفید باعث جذب و افزایش جمعیت در این آبادی شد. پل‌سفید در 1329ش روستایی از دهستان راستوپی از بخش سوادکوه به شمار می‌رفته، و جمعیت آن حدود دوهزارتن بوده است که شمار قابل توجهی از این جمعیت را خانواده‌های کارگران و کارمندان راه‌آهن تشکیل می‌داده‌اند(فرهنگ جغرافیایی ایران، 3/64). بنابر سرشماری 1355ش جمعیت شهر پل‌سفید به 839‘3 تن افزایش یافت(فرهنگ‌آبادیها...، 90). با تشکیل شهرستان سوادکوه به مرکزیت پل‌سفید، سازمانها و ادارات دولتی در این شهر دایر شد و جمعیت آن در 1365ش به 423‘6 تن(سرشماری، نتایج، 19) و در آبان 1375 به 633‘7 تن رسید(همان، چهل و دو).
مآخذ: استرابادی، محمدمهدی، جهانگشای نادری، به کوشش عبدالله انوار، تهران، 1341ش؛ اسکندربیک منشی، عالم‌آرای عباسی، تهران، 1350ش؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، التدوین فی احوال جبال شروین(تاریخ سوادکوه مازندران)، به کوشش مصطفیٰ احمدزاده، تهران، 1373ش؛ افضل‌الملک، غلامحسین، سفر مازندران و وقایع مشروطه(رکن‌الاسفار)، به کوشش حسین صمدی، قائم‌شهر، 1373ش؛ پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، 1367ش؛ جعفری، عباس، دائرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379ش؛ رابینو، ی. ل.، سفرنامۀ مازندران و استراباد، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، 1343ش؛ رزم‌آرا، علی، جغرافیای نظامی ایران(گیلان و مازندران)، تهران، 1320ش؛ رضاشاه پهلوی، سفرنامۀ مازندران، 1355ش؛ ستوده، منوچهر، از آستارا تا استارباد، تهران، 1366ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن(1365ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان سوادکوه، مرکز آمار ایران، تهران، 1367ش؛ همان(1375ش)؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن(1375ش)، نقشۀ آبادیها، استان مازندران، مرکز آمار ایران، تهران، 1379ش؛ شایان، عباس، مازندران، تهران، 1364ش؛ فرهنگ آبادیهای کشور، استان مازندران، مرکز آمار ایران، تهران، 1361ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور(ساری)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1370ش، ج28؛ فرهنگ جغرافیایی ایران(آبادیها)، استان دوم، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1329ش؛ محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، 1357ش؛ هدایت، رضاقلی، سفارت‌نامۀ خوارزم، به کوشش علی حصوری، تهران، 1356ش.
علی‌کرم همدانی