اوريسه‌، از ايالات‌ مهم‌ جمهوري‌ هند واقع‌ در شرق‌ آن‌ كشور كه‌ از جنوب‌ شرق‌ به‌ خليج‌ بنگال‌، از جنوب‌ به‌ آندرا پرادش‌، از غرب‌ به‌ ماديا پرادش‌، از شمال‌ شرق‌ به‌ بنگال‌ غربى‌ و از شمال‌ به‌ بيهار محدود است‌. وسعت‌ آن‌ حدود 707 ،155كم2، و جمعيت‌ آن‌ در 1981م‌/ 1360ش‌ حدود 271 ،370،26نفر بوده‌ است‌ ( بريتانيكا، 1986م‌، ميكرو، .(VIII/1000-1001
از لحاظ اداري‌، ايالت‌ بيهار اكنون‌ به‌ اوريسه‌ پيوسته‌ است‌. زبان‌ اكثر مردم‌ آن‌ ارويايى‌ است‌، به‌ استثناي‌ برخى‌ از مردم‌ بومى‌ آن‌ كه‌ به‌ زبان‌ موندايى‌ تكلم‌ مى‌كنند. طبق‌ سرشماري‌ سال‌ 1931م‌/1310ش‌ در هند نزديك‌ به‌ 463 ،124نفر در ايالات‌ بيهار و اوريسه‌ پيرو دين‌ اسلام‌ بوده‌اند VI/998) , 1 EI).
از رشته‌ كوههاي‌ قابل‌ توجه‌ اوريسه‌ مهندراگيري‌ با ارتفاع‌ 501 ،1متر و مالياگيري‌ با ارتفاع‌ 184 ،1متر است‌. اوريسه‌ در منطقه‌اي‌ گرم‌ واقع‌ شده‌ كه‌ بادهاي‌ موسمى‌ و باران‌زا بر آن‌ مى‌وزند. متوسط ريزش‌ باران‌ سالانه‌ در حدود 500 ،1ميلى‌متر است‌. 90% جمعيت‌ اوريسه‌ را هندوها تشكيل‌ مى‌دهند كه‌ بيشتر آنان‌ در روستاها هستند و فقط 12% از مردم‌ در شهرها زندگى‌ مى‌كنند. مركز اوريسه‌ شهر بهوبانسوار است‌. حدود 80% از اهالى‌ روستاها به‌ كار كشاورزي‌، و 15% به‌ كارهاي‌ ديگر اشتغال‌ دارند. غلات‌ و محصولات‌ اصلى‌ اوريسه‌ عبارتند از: برنج‌، دانه‌هاي‌ روغنى‌، كنف‌ هندي‌، نيشكر و نارگيل‌. از ميزان‌ قابل‌ ملاحظة محصولات‌ سنگ‌ معدن‌، آهن‌، كرم‌، منگنز، زغال‌سنگ‌، سنگ‌ آهك‌، دلميت‌، سرب‌ سياه‌ و بوكسيت‌ آن‌ مى‌توان‌ ياد كرد. كارخانه‌هاي‌ فولاد و توليد كود در رائوركلا، منگنز در جودا و رايا گادا، و سيمان‌ در راج‌ گانگپور در خور توجه‌ است‌. كاغذ، كود، منسوجات‌، شكر، كلر، كربنات‌ سديم‌، شيشه‌ و سراميك‌ از محصولات‌ اوريسه‌ است‌. در شهر اوريسه‌ آثار هنري‌ هندي‌ از سنگ‌ و چوب‌ ساخته‌ مى‌شود. 5 دانشگاه‌ و 100 مدرسه‌ نيز در اين‌ شهر وجود دارد ( بريتانيكا، همانجا).
طى‌ قرون‌ و اعصار گذشته‌ سرزمينى‌ كه‌ اكنون‌ اوريسه‌ ناميده‌ مى‌شود، نامهاي‌ متفاوتى‌ چون‌ اُتكالا، كالينگا و اُدرا دشا داشته‌ است‌ كه‌ اغلب‌ با ويژگيهاي‌ قومى‌ در ارتباط بوده‌اند. كالينگا در زمان‌ بودا داراي‌ حكومتى‌ مقتدر بود. در قرن‌ 3ق‌م‌ نيز يكى‌ از پيكارهاي‌ آشوكاي‌ نام‌آور در آنجا به‌ وقوع‌ پيوست‌. آشوكا در نهمين‌ سال‌ پادشاهى‌ خود براي‌ فتح‌ كالينگا از ايالات‌ اوريسه‌ گذشت‌. در نخستين‌ سده‌هاي‌ ميلادي‌ كالينگا يك‌ قدرت‌ دريايى‌ شد. دوران‌ طلايى‌ كالينگا در زمان‌ خاندان‌ كانگا از 1078 تا 1264م‌ بوده‌ است‌. در قرون‌ 7 و 8ق‌/13 و 14م‌ كه‌ مسلمانان‌ بر هند مسلط بودند، اين‌ منطقه‌ به‌ صورت‌ پايگاهى‌ مستقل‌ براي‌ تجمع‌ هندوها و مراكز دانش‌ و فلسفه‌ و هنر و معماري‌ هندو باقى‌ ماند (تامس‌، 447 -446 ؛ بريتانيكا، 1978م‌، ماكرو، ، XIII/739 1986م‌، ميكرو، .(VIII/1000 سنگ‌ نوشته‌هاي‌ روي‌ ديوارة غارهاي‌ تپة اوداياگيري‌ در اوريسه‌ از اين‌ نظر قابل‌ توجه‌ است‌ (راپسن‌، .(481
در پاييز 1360م‌ فيروز شاه‌ سوم‌ از تغلق‌ شاهيان‌ به‌ اوريسه‌ لشكر كشيد و راجة اوريسه‌ را از آنجا راند (هيگ‌، .(178 نظام‌الدين‌ احمد از سلسة نظام‌ شاهيان‌ دكن‌، با لشكركشى‌ به‌ اوريسه‌ كسب‌ اعتبار كرد و بتكده‌هاي‌ آنجا را ويران‌ ساخت‌ (همو، .(254-255 در 838ق‌/1435م‌ احمد اول‌ بهمنى‌ به‌ شمال‌ اوريسه‌ دست‌ يافت‌ و آنجا را به‌ سرزمين‌ وارنگال‌ ملحق‌ كرد (ايانگر، .(491 در 976ق‌/1568م‌ حكمرانان‌ افغانى‌ بنگال‌ بر اوريسه‌ مسلط شدند. سپس‌ اوريسه‌ بخشى‌ از امپراتوري‌ مغول‌ شد. با زوال‌ امپراتوري‌ مغولان‌، بخش‌ عمدة اوريسه‌ به‌ دست‌ مراتهه‌ها افتاد و در 1170ق‌/1757م‌ بخشى‌ از آن‌ تحت‌ نفوذ بريتانيا درآمد. سرانجام‌ در 1218ق‌/1803م‌ تمامى‌ سرزمين‌ اوريسه‌ تابع‌ حكومت‌ بريتانيا شد ( بريتانيكا، همانجاها).
در طى‌ سالهاي‌ 1866-1867م‌ به‌ سبب‌ خشكسالى‌ در هند، اوريسه‌ دچار قحطى‌ شديد شد و از خارج‌ نيز مواد غذايى‌ به‌ آنجا نمى‌رسيد؛ در نتيجه‌ اوريسه‌ كاملاً به‌ كمپانيهاي‌ انگليسى‌ وابسته‌ شد (لاوت‌، .(298
جمعيت‌ اوريسه‌ تركيبى‌ از نژاد مغولى‌، موندايى‌، دراويدي‌ يا بنگالى‌ است‌. با تسلط بريتانياييها بر اوريسه‌ آداب‌ و رسوم‌ مردم‌ رنگ‌ غربى‌ گرفت‌. در جريان‌ اين‌ تأثيرپذيري‌ فرهنگى‌ زبان‌ مهارشترا (مراتهه‌ايها) نيز از ميان‌ رفت‌ (بارنت‌، .(538
مآخذ:
Ayyangar, K., X Hindu States in Southern India, A. D. 1000-1565 n , The Cambridge History of India, New Delhi, 1987, vol. III; Barentt, L. D., X The Early History of Southern India n , ibid, vol. I; Britannica; EI 1 ; Haig, W., X The Reign of F / r = z Tughluq... n , The Cambridge History of India, New Delhi, 1987, vol. III; Lovett, H. V. X The Development of Famine Policy n , ibid, vol. VI; Rapson, E. J., X Indian Native States after the Period of the Maurya Empire n , ibid, vol. I; Thomas, F. W., X A 5 oka, The Imperial Patron of Buddhism n , ibid.
پروانه‌ محمدي‌