اَنْطاليه‌، يا انتاليا، شهري‌ در گوشة شمال‌ غربى‌ خليجى‌ به‌ همين‌ نام‌ در درياي‌ مديترانه‌ و جنوب‌ آناتولى‌ در تركيه‌، و مركز استانى‌ به‌ همين‌ نام‌ كه‌ در دوران‌ فرمانروايى‌ عثمانيان‌، استان‌ تَكه‌ (تكه‌ ايلى‌) ناميده‌ مى‌شد و قلمرو اميرنشين‌ تكه‌ بود.
استان‌ انطاليه‌ با مساحت‌ 815 ،20كم2 از شمال‌ به‌ استانهاي‌ بوردور و اسپارتا (ه م‌)، از شمال‌ شرقى‌ به‌ استان‌ قونيه‌، از شرق‌ به‌ ايچ‌ ايل‌ و از جانب‌ غرب‌ به‌ مُغله‌1 محدود است‌. بلندترين‌ نقطة استان‌، بيگ‌داغ‌ با ارتفاع‌ 070 ،3متر است‌ II/750) .(YA, آب‌ و هواي‌ آن‌ مديترانه‌اي‌، و دماي‌ متوسط سالانة آن‌ 18 سانتى‌گراد است‌. در سرشماري‌ سال‌ 1990م‌، جمعيت‌ استان‌ 211 ،132 ،1نفر بود كه‌ 194 ،602نفر آن‌ در مركز استان‌ زندگى‌ مى‌كردند («آمار...2»، .(6
ناحية انطاليه‌ يكى‌ از كهن‌ترين‌ زيستگاههاي‌ انسان‌ در آناتولى‌ بوده‌ است‌ II/764) .(YA, به‌ نوشتة استرابن‌ 323) )، VI/229, آتالوس‌ فيلادلفوس‌ و به‌ عبارتى‌ ديگر آتالوس‌ دوم‌ پادشاه‌ برگاما، در سدة 3ق‌م‌ اين‌ شهر را در ناحية پامفوليا در كنار دريا بنا نهاد و آن‌ را پايگاه‌ خود قرار داد ، YA) همانجا) و از اين‌رو، اين‌ شهر آتاليا ناميده‌ شد (استرابن‌، همانجا). ياقوت‌ آنجا را شهر بزرگ‌ بلاد روم‌ ناميده‌ كه‌ انطاليه‌ خواهر انطاكيه‌ دختر روم‌ بن‌ اليقن‌ بن‌ سام‌ بن‌ نوح‌ آن‌ را بنا نهاد (1/388؛ دربارة صورتهاي‌ ديگر نام‌ انطاليه‌، نك: نعيما، 6/408؛ ، YA همانجا؛ شرف‌الدين‌، 849).
ناحية انطاليه‌ يا پامفوليا، نخست‌ در قلمرو حكومتهاي‌ برگاما، پس‌ از آن‌ در سدة 1ق‌م‌ در حاكميت‌ روميها قرار گرفت‌ و سپس‌ به‌ دست‌ دزدان‌ دريايى‌ افتاد و بعدها جزو قلمرو بيزانسيها شد و يكى‌ از مراكز انتشار ديانت‌ مسيح‌ گرديد II/769) ؛ YA, استروگُرسكى‌، .(123 با ظهور دين‌ اسلام‌، به‌ تدريج‌ مقدمات‌ نفوذ مسلمانان‌ در اين‌ ناحيه‌ فراهم‌ شد. فضل‌ ابن‌ قارن‌ در 246ق‌/860م‌ قلعة انطاليه‌ را گشود (طبري‌، 9/219)، اما تسلط وي‌ بر اين‌ قلعه‌ ديري‌ نپاييد و بار ديگر بيزانسيها بر آنجا مسلط شدند. با ورود قبايل‌ ترك‌ در سدة 5ق‌/11م‌ به‌ آسياي‌ صغير، انطاليه‌ به‌ سبب‌ موقعيت‌ ويژة جغرافيايى‌ مورد توجه‌ فرمانروايان‌ ترك‌ قرار گرفت‌ و چندين‌ بار ميان‌ سلجوقيان‌ و بيزانسيها دست‌ به‌ دست‌ شد (نك: مختصر...، 80، 81، 86، 125، 128؛ توران‌، 111 -110 ؛ سويم‌، .(126
در 762ق‌/1361م‌ قبرسيها آنجا را تصرف‌ كردند. با ضعف‌ دولت‌ سلجوقيان‌ آسياي‌ صغير ادارة شهر به‌ دست‌ خاندان‌ بنى‌ حميد افتاد (اوزون‌ چارشيلى‌، .(62-69 در 793ق‌/1391م‌ بايزيد اول‌ (ايلدرم‌) آنجا را تصرف‌ كرد (رفيق‌، 67). مدتى‌ نيز اين‌ شهر در محاصرة محمد بيك‌ امير قرامان‌ قرار گرفت‌ (روملو، 182-183). سرانجام‌ مراد دوم‌ در 826ق‌/1423م‌ آنجا را از دست‌ قرامانيان‌ درآورد (همانجا) و براي‌ هميشه‌ ضميمة قلمرو عثمانى‌ ساخت‌.
ابن‌ بطوطه‌ در سدة 8ق‌/14م‌ انطاليه‌ را «شهري‌ بسيار زيبا، آباد با باغهاي‌ وسيع‌، پرميوه‌، با چشمه‌هاي‌ آب‌ گوارا» وصف‌ مى‌كند كه‌ مردمان‌ آن‌ برحسب‌ مشاغل‌ خود در محلات‌ مخصوص‌ زندگى‌ مى‌كردند (ص‌ 284- 285) و پادشاه‌ آن‌ خضر بيك‌ بن‌ يونس‌ از خاندان‌ حميد بود (همو، 287). اوليا چلبى‌ سياح‌ ديگر سدة 11ق‌/17م‌ از قلعة آنجا كه‌ داراي‌ 80 برج‌ بود، همچنين‌ مسجد آن‌ به‌ تفصيل‌ بحث‌ مى‌كند .(VI/285-289) ابوالفدا نيز از باغهاي‌ پردرخت‌ و درختان‌ مركبات‌، قلعه‌ و لنگرگاه‌ آن‌ ياد مى‌كند (ص‌ 381).
امروزه‌ شهر انطاليه‌ بسيار توسعه‌ يافته‌ است‌ و اين‌ شهر و استان‌ با دارابودن‌ طبيعت‌ زيبا و آثار باستانى‌ فراوان‌ كه‌ به‌ دوره‌هاي‌ قبل‌ و بعد از اسلام‌ مربوط است‌ و نيز استراحتگاههاي‌ كنار دريا، يكى‌ از مراكز بسيار مهم‌ كشور تركيه‌ از نظر جلب‌ جهانگرد به‌ شمار مى‌آيد.
مآخذ: ابن‌ بطوطه‌، رحلة، بيروت‌، 1384ق‌/1964م‌؛ ابوالفدا، تقويم‌البلدان‌، به‌ كوشش‌ رنو و دوسلان‌، پاريس‌، 1840م‌؛ رفيق‌، احمد، «فاتح‌ زماننده‌ تكه‌ ايلى‌»، تاريخ‌ عثمانى‌ انجمنى‌ مجموعه‌ سى‌، استانبول‌، 1340ق‌، س‌ 14، شم 2(79)؛ روملو، حسن‌، احسن‌التواريخ‌، به‌ كوشش‌ عبدالحسين‌ نوايى‌، تهران‌، 1349ش‌؛ شرف‌الدين‌ على‌ يزدي‌، ظفرنامه‌، به‌ كوشش‌ اورنبايوف‌، تاشكند، 1972م‌؛ طبري‌، تاريخ‌؛ مختصر سلجوق‌نامة ابن‌ بى‌بى‌، به‌ كوشش‌ هوتسما، ليدن‌، 1902م‌؛ نعيما، مصطفى‌، تاريخ‌، استانبول‌، 1283ق‌؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز:
Census of Population 1990, State Institute of Statistics, Ankara, 1991; Evliya 4 elebi, Seyahatname, Istanbul, 1935; Ostrogorsky, G., Bizans devleti tarihi , tr . F. Isiltan , Ankara , 1981 ; Sevim , A. and Y . Y O cel, T O rkiye tarihi, Ankara, 1989; Strabo, The Geography, tr. H. L. Jones, London, 1970; Turan, O., T O rkiye sel 5 uklular o , Ankara, 1988; Uzun 5 ars o l o , I. H., Anadolu beylikleri, Ankara, 1984; YA.
على‌اكبر ديانت‌